En la ciudad
jueves, 21 de noviembre de 2024
Es otoño en la Celtiberia.- Celtiberia en calma
Identifícate para saber más
Buscador Global
Comentarios
Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
A ‘Protestaçión’ de Pedro Padrón no ano 1432
Fernando Dopico Blanco. 2006
* Publicado na revista Atenea nº. 25 (Revista Trimestral do Ateneo Ferrolán)
Decembro - 2006
A comenzos do século XIII rexístranse os primeiros alcaldes[1] da vila de Ferrol. Para esa época sabemos que a vila era xa de reguengo e que contaba co seu propio concello e oficiais dependentes da autoridade real. No transcurso desa centuria e na seguinte, Ferrol foi acadando dos sucesivos monarcas privilexos e confirmacións[2] tocantes aos dereitos inherentes do seu estatus como xurisdición real. Pero, esta situación mudou radicalmente despois da contenda dinástica entre o Rei Pedro I e o seu medio irmán Henrique de Trastámara -logo Rei Henrique II- (aa. 1366-69). Para aquel entón, as puxantes vilas e cidades marítimas -xa en reguengo, xa suxeitas ás mitras episcopais- levaban anos a ser un bocado suculento polo que suspiraba a ínqueda e voraz nobreza laica. Unha vez vencedor, o Trastámara ‘pagou’ con múltiples mercedes o afecto á súa causa dun gran número de cabaleiros e escudeiros entre os que figuraba, precisamente, o teimudo e astuto Fernán Pérez de Andrade o Bo, quen ergueu en boa medida a nobilitas e a facenda da súa casa a través das espléndidas doazóns coas que obsequiouno o triunfante Henrique II. Entre outras, no ano 1371, co señorío da vila e alfoz de Ferrol, que perdía así o seu reguengo secular e pasaba a formar parte do puxante neo-feudo andradino.
Tras unha aparente tranquilidade[3] na etapa de Fernán Pérez, os ferroláns comenzaron a amosar o seu desacougo. Finado o Bo en 1397, sucedeu o seu sobriño Pedro Fernández de Andrade, que estivo poucos anos ao frente da casa. Hacia 1405 aparece xa en escena Nuño Freire de Andrade o Mao[4], fillo do citado Pedro Fernández, quen tivo que facer fronte á sorpresiva sublevación do ano 1431 dentro dos seus dominios[5] e noutras comarcas cercanas; revolta capitaneada polo fidalgo Roi Xordo das Mariñas[6]. No mesmo ano 1431 finou Nuño Freire. Seu fillo maior e herdeiro, Pedro Fernández de Andrade, o seguiu moi de cerca xa quen pasou a mellor vida catro anos despois, en1435. A Pedro Fernández o sucedeu a súa filla dona María, pero por ser menor de idade estivo baixo a titela do seu tío Fernán Pérez de Andrade o Mozo († a. 1470), fillo segundón de Nuño Freire que faríase finalmente co dominio da casa e por quen habería de seguir a descendencia da liñaxe[7] nos Estados e Casa de Andrade.
O século XV foi prolixo en conflitos entre os diferentes estamentos sociais que configuraban os reinos cristiáns da Península; conflictos aos que non foron alleos tampouco os estragos demográficos causados polas pestes e a fame, anos de carestía e de desastres climáticos. No que toca ao Reino de Galicia, as Revoltas Irmandiñas dos anos 1431 e 1467 foron as máis sonadas, ainda que non as únicas. A primeira tivo como escenario principal os dominios dos Andrade nas comarcas de Ferrol, Eume e As Mariñas. A segunda, máis xeralizada e con maior repercusión, alcanzou a todos os ámbitos da xeografía e da sociedade estamental galega.
Nese marco de conflictividade e de claro enfrontamento contra o abuso feudal organizado principalmente dende vilas e cidades -coa anuencia e aínda co disimulado apoio da monarquía a través de cartas reais para a formación de irmandades-, dáse o 18 de xaneiro de1432 a ‘Protestaçión’ do procurador ferrolán Pedro Padrón ante as portas do pazo zamorano onde paraba o Rei Xoán II[8]. Alí formalízase un protocolo notarial que recollía a denuncia -‘Protestaçión’- efectuada en nome dos veciños do concello e alfoz de Ferrol contra o mesmísimo Rei.
Este documento, tratado pola historiografía moderna como ‘Protesta’ -que hai que entender no seu significado orixinario de reclamación ou denuncia e non de mera mostra de disconformidade-, toca varios puntos entrelazados entre si que pasamos a relacionar:
· Recolle a noticia da demora, intencionada, por parte do Rei en recibir á legación ferrolá.
· Da noticia de querelas e demandas de xustiza perante o Rei, que tiveran lugar con anterioridade, polos danos e malfeitorías que recibira a veciñanza ferrolá por parte dos Andrade -Nuño Freire e o seu fillo Pedro Fernández- e dos seus homes de armas. Aínda que sexa unha opinión arriscada, coido que se poden entrever indicios de que entre estas reclamacións tal vez estaría a suspensión, ao menos temporal, do señorío dos Andrade sobre Ferrol. Se é que isto non era un feito[9] xa naquel intre.
· Denuncia a actitude e doble xogo do Rei por canto éste -sen haber xulgado as demandas que tiñan feito os ferroláns contra os Andrade- pretendía facerlle mercede do señorío da vila a Pedro Fernández de Andrade, fillo do entón recén finado Nuño Freire o Mao. Pedindo unha moratoria nesta decisión até que se examinasen as reclamacións ferrolá e, polo tanto, a consideración de Ferrol como reguengo no ínterin.
· Dá noticia do antigo reguengo no que estaba Ferrol por mor dos privilexos e confirmacións outorgados polos “Reyes anteçesores de nuestro sennor el Rey, los quales por su Alteza nos fueron e son confirmados e otorgados, e por su Sennoría fecho juramiento por su fe rayal delos guardar e mantener segúnd que en-ellos se contyén”. Aquí temos unha clara referencia ao Privilexo de confirmación outorgado por Xoán II no ano 1429.
· Desautoriza o valor da mercede real no caso de que lle fora outorgado o señorío ao Andrade, acolléndose ás exposicións e avaliacións anteriores. Este feito suporía unha perigosa desobediencia ao Rei. Pero, precisamente, os privilexos anteriores habilitaban ao concello de Ferrol na posibilidade de facer este movemento e situaban ao Monarca no plano da ilegalidade, xa que este non estaba a comprir co estipulado nos privilexos e na súa propia confirmación de reguengo de 1429. Por tanto, con esto quedaría máis que xustificada e lexitimada a rebelión do ano 1431 e calquer outra que poidese suceder con posterioridade.
Ao ferrolán Montero Aróstegui debémoslle a primeira cita desta ‘Protestaçión’, da que realiza unha transcrición completa na Historia y descripción … del Ferrol[10]; se ben non clarexa a súa procedencia ou localización e di traballar cunha copia do que cualifica como “curioso documento”. Poucos anos despois, o tamén ferrolán Benito Vicetto na súa Historia de Galicia realiza unha transcrición parcial, acompañada de varios comentarios ao texto[11]. Vicetto cita a este manuscrito como legaxo número 1 dentro do Arquivo Municipal de Ferrol[12]. Sen embargo, o texto orixinal non se conserva en Ferrol, nin tampouco copia ou traslado, pero si no Archivo General de Simancas -Valladolid-; o que garantiza a conservación da memoria deste feito singular para a historia de Ferrol e de Galicia. A transcrición de Montero Aróstegui -sospeitosamente idéntica a unha con letra decimonónica que se atopa adxunta ao pergameo do AGS- foi a que seguiron ou reproduciron todos os investigadores e historiadores que se ocuparon do tema. Mais porén, a estas alturas, coido que é necesario achegar este texto con criterios de transcrición[13] actuais, de xeito que os lectores e investigadores o poidan apreciar máis cercano ao seu verdadeiro sabor orixinal.
Por último quedaría tratar sobre o valente procurador ferrolán Pedro Padrón, pero lamentabelmente nada podemos aportar á súa figura xa que, salvo esta fugaz aparición documental, non temos ningún outro rastro que nos permita falar verbo del.
Zamora: 1432, xaneiro, 18.
Acta notarial ante as portas do pazo “adonde posava nuestro sennor el Rey” que contén a ‘Protestaçión’ efectuada por Pedro Padrón, veciño e procurador da vila e concello de Ferrol, por canto o Rei Xoán II non o recibía para xulgar sobre as querelas contra os danos e malfeitorías executadas por Nuño Freire de Andrade e o seu fillo Pedro Fernández “e de sus escuderos e omes por su mandado”, e pretendía contra dereito facerlle mercede do señorío de Ferrol ao dito Pedro Fernández de Andrade, no cal non consentían os veciños amparándose nos Privilexos Reais que posuían de antigo.
· Archivo General de Simancas, Patronato Real, 58/25.
· Soporte en pergameo. Perante Álvaro Afonso de ¿Estoa?, escribán e notario público de Zamora.
· Edic. MONTERO ARÓSTEGUI, José. Historia y descripción … del Ferrol; Madrid, 1859.
· Edic. parcial VICETTO, Benito. Historia de Galicia; Ferrol, 1872.
· Transcripción: Fernando DOPICO BLANCO, 2006.
· Nota do transcriptor: As abreviaturas de palabra que se atopan no orixinal desenvólvense mediante letra cursiva. As barras utilízanse para indicar cambeo de liña. As maiúsculas, acentuación e puntuación están suxeitas aos criterios modernos de escritura e sintaxe.
En la çibdat de Çamora ante las puertas delos palaçios adonde posava nuestro sennor el Rey, diez e ocho días del mes de enero anno del naçimiento / del nuestro Sennor Ihesu Xрisto de mill e quatroçientos e treynta e dos annos. En presençia de mi Álvaro Afonso ¿d-Estoa?[14], escrivano del dicho sennor Rey e su notario público / en la su corte e en todos los sus reinos e delos testigos de yuso escritos, pareçió Pedro Padrón vezino dela villa de Ferrol del reino de Galicia et / presentó e fizo leer por mi el dicho notario un escripto de testigos e protestaçión fecho ennesta gisa: Notario presente. Daredes testimonio a mi Pedro Padrón, procurador del / conçejo dela villa de Ferrol, desta protestaçión que por ante vos fago aquí ante las puertas del palaçio de nuestro sennor el Rey[15] por quanto non puedo aver su presençia. / E digo que por quanto yo, en nonbre del dicho conçejo, he dado çiertas querellas por çiertas peticiones que ante el dicho sennor Rey presenté en el su muy alto / Consejo, querellándome en el dicho nonbre delos muchos males e dannos, cohechos de pechamientos e arraçionamientos e muertes de onbres e personas e despobla- / -myentos dela dicha villa que de Nunno Freyle d-Andrade[16] e de su fijo Pedro Ferrándes[17] e de sus escuderos e omes por su mandado reçibimos e avemos reçibido / fasta aquí. Et agora, antes delos vezinos dela dicha villa seyeren proveydos de remedio de justiçia çerca los suso dichos males e robos e dannos et espechamientos[18] e prisiones de onbres e mugeres e fuerças e desagisados que les asi fueron fechos segúnd dicho es, fisiéronme entender qu-el dicho sennor / Rey, non acatando a-lo suso dicho, a fecho o quiere faser merçed al dicho Pedro Ferrándes dela dicha villa e su tierra dándole el senorío della. Por ende, / que yo en el dicho nonbre protesto que caso que al dicho Pedro Ferrándes sea fecho merçed del sennorío dela dicha villa e su tierra antes qu-el dicho conçejo e besinos d-el sean / proveydos de remedio de justiçia çerca los suso dichos males, robos e dannos e muertes e prisiones e cohechos e arrançonamientos[19], nin sieren punydos, nin / nos aber dello nin de parte dello alcançado conplimiento de justyçia, que al dicho conçejo e besinos e moradores d-el non corra tienpo al su derecho çerca los / suso dichos males et robos e dannos por non poder al presente alcançar conplimiento de derecho, et que al dicho conçejo quede e esté e sea sano, et / eso mesmo a-los vesinos d-el, su derecho para lo segyr e acusar e demandar sienpre e en todo tiempo, onde e quando e como e ante quien devieren. Otrosy, por quanto / la dicha villa de Ferrol perteneçe a-la corona rayal de nuestro sennor el Rey segúnd los privillejos que en-nesta rasón tenemos e que sobre ello nos fueron dados por / los Reyes anteçesores de nuestro sennor el Rey, los quales por su Alteza nos fueron e son confirmados e otorgados, e por su Sennoría fecho juramiento por su fe rayal delos / guardar e mantener segund que en-ellos se contyén. Et agora es venido nuevamente a notyçia de mi el dicho Pedro Padrón, procurador del dicho conçejo, que su alta Sennoría / quiere faser merçed dela dicha villa al dicho Pedro Ferrándes de Andrade contra todo lo suso dicho e non catando a ello, quebrantando los dichos privillejos e usos et / costunbres a que fuemos e somos poblados. Por ende, que yo, en-el dicho nonbre, non consiento en ninguna nin alguna graçia e merçed que dela dicha villa e su tierra sea fecha / al dicho Pedro Ferrándes, et protesto que si le es o fuere fecha que sea en sy ninguna e de ningún valor et de cómo lo digo. Pídolo por testimonio sinado para / garda del dicho del dicho (repetido) conçejo dela dicha villa e vesinos della e de su tierra e alfozes e mia en su nonbre. Testigos que a esto fueron presentes: Juan Sánches / de Valladolid[20] e Juan delos Santos, pescador, vesinos dela villa dela Crunna[21], et Pedro Lópes, vesino dela villa dela Pontedeume, e otros. Et yo el dicho / Álvaro Alfonso, escrivano e notario públyco sobre dicho, porque fuy presente a todo lo que dicho es escriví esta carta e fize en-ella este mio sig- (signum) -no / que tal es ///.
Reverso do pergameo.
1432 años. / Protestaçión que hiso el procurador dela / villa de Ferrol que non consentía en la merçed / que el Rey fisese dela dicha villa ny / de cosa della a Pedro Fernándes de Andrada. / Hízose ante las puertas del Rey en / Çamora, a xviii de enero Mccccxxx / ii ///.
[1]Documentación en LOSCERTALES DE G. DE VALDEAVELLANO, Pilar. Tumbos del Monasterio de Sobrado de los Monjes; Ministerio de Cultura, Madrid, 1976.
[2] Referencias e transcricións dos privilexos e confirmacións en MONTERO ARÓSTEGUI, José. Historia y descripción … del Ferrol; Madrid, 1859.
[3]Se cadra só foi unha tranquilidade aparente, xa que non temos documentación que bote luz sobre a reacción da veciñanza ferrolá ante a inesperada mercede henriqueña ao Andrade. Cabe dentro do posible que houbese xa daquela reclamacións en contra da doazón real.
[4]Alcumado o Mao pola historiografía posterior.
[5]Noticias sobre a revolta de 1431 na “Crónica de … Juan II”; Crónica de los Reyes de Castilla (vol. II), Biblioteca de Autores Españoles (t. LXVIII), Madrid, 1953.
[6] Con moitas precaucións e incógnitas non resoltas, cabe considerar a hipótese deste capitán irmandiño como o mesmo persoeiro que outorgou testamento na cidade de A Coruña o 24/12/1457. Non obstante, este testamento non aporta probas definitivas. A este respecto ver URIARTE BASADRE, Florentino. “O testamento de Roi Xordo das Mariñas. Copia de 1503 sobre un orixinal de 1457” ; en Grial nº. 74, 1981, pp. 514-520. Ademais semella que este Roi Xordo das Mariñas, rexedor da Coruña, é o mesmo que finou violentamente no mes de xuño de 1458 a mans de Fernán Pérez de Andrade o Mozo e dos seus homes, segundo testemuña o seu tío Gómez Pérez das Mariñas. Ver PARDO DE GUEVARA Y VALDÉS, Eduardo. Los Señores de Galicia (Tomo II); Col. ‘Galicia Histórica’, Fundación P. Barrié de La Maza , A Coruña, 2000. Ibi, doc. 140, pp. 121-123.
[7] Para o coñecemento da liñaxe dos Andrade e do seu comportamento resultan imprescindibles os traballos de GARCÍA ORO, José. Don Fernando de Andrade, Conde de Villalba (1477-1540); Xunta de Galicia, 1994. DE CASTRO ÁLVAREZ, Carlos & LÓPEZ SANGIL, José Luis. “La genealogía de los Andrade”; en Cátedra nº. 7, Pontedeume, 2000. DE CASTRO ÁLVAREZ, Carlos. “Sobre el eslabón perdido y los parientes cercanos de Fernán Pérez Andrade o Boo”; en Cátedra nº. 9, Pontedeume, 2002.
[8] Xoán II, rei entre 1406-1454.
[9] Para este argumento non debemos esquencer os feitos da anterior Revolta Irmandiña e da inmediata morte de Nuño Freire, cun vacio de poder ao menos temporal.
[10] MONTERO ARÓSTEGUI, José. Historia …; ob. cit. Ibi, Sección 2ª, pp. 294-296.
[11]VICETTO, Benito. Historia de Galicia; Ferrol, 1872. Ibi, Tomo VI, XIII, pp. 35-40.
[12]Sen embargo, no relatorio de fondos arquivísticos de Ferrol que realizou Montero Aróstegui no ano 1850 non aparece rexistro deste documento, nin coincide tampouco a sinatura empregada por Vicetto. A este respecto ver GARCÍA LÓPEZ, Mª. Xesús. “Instrumentos de descripción do Arquivo Municipal de Ferrol: O inventario de Montero Aróstegui (1850)”; en Estudios Mindonienses nº. 19, 2003.
[13] Cómpre sinalar que existe cita recente deste documento coa súa localización e sinatura no arquivo de Simancas no traballo de VÁZQUEZ LÓPEZ, María Jesús. Ferrol e a comarca ferrolá na Idade Media. Do século X ao XVI; Concello de Ferrol, 2001; Ibi, doc. XXI, p. 61. Pero, lamentabelmente, esta profesora ofrece unha versión do texto moi extraña, castrada e deturpada, xa que non é nin unha transcripción nin unha rexesta ou escolma e induce a confusión.
[14]Teño dúbidas na lectura do apelido. Podería referirse tanto ao patronímico da liñaxe dos Estoa, de orixe galega, como a liñaxe vascongada dos Estúa. Por outra parte, cabe clarexar que tanto na transcripción do AGS como na de Montero e na de Vicetto despachan o asunto iñorando o apelido e anotando que non se lé, o cal non é certo. Outra cousa é a lectura e interpretación que se poida facer.
[15] Xoán II.
[16]Sic: Nuño Freire de Andrade.
[17]Sic: Pedro Fernández. Trátase de Pedro Fernández de Andrade.
[18]Sic: despechamientos.
[19]A sílaba final: -tos; desenvolvida en letra moi miúda enriba da -am-.
[20] Curiosamente este mesmo apelido, Valladolid/Balladolid, aparece asociado á cidade da Coruña vintecinco anos despois -a. 1457- no xa citado testamento de Roi Xordo das Mariñas, quen deixa como un dos seus compridores a “Diego Sanchez de Ballid, mercader”. Ver URIARTE BASADRE, ob. cit.
[21]Sic: A Coruña. Resulta de interese reparar que neste texto a poboación herculina cítase como vila e non como cidade, título que xa se lle adxudicaba noutros documentos da época.
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
http://www.diariodeferrol.com/servlet/ContentServer?pagename=OpenMarket/Xcelerate/Render&inifile=futuretense.ini&c=CSINoticias&cid=1181690375523&t=NoticiaCompleta&edicionnav=1028218396367&arglink=noli
* "Diario de Ferrol", 20 de Junio, 2007.
http://www.diariodeferrol.com/servlet/ContentServer?pagename=OpenMarket/Xcelerate/Render&inifile=futuretense.ini&c=CSINoticias&cid=1182210613811&t=NoticiaCompleta&edicionnav=1028218396367
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
http://www.lavozdegalicia.es/ed_santiago/noticia.jsp?TEXTO=5887856&CAT=123
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Acerca de D. Pero Fernández, Señor da Casa Dandrade
Biblioteca: Vikingos: Sus saqueos en las costas gallegas.
- Buenas tardes.
- Sobre los vikingos en Galicia. Existe un trabajo que resulta de básico conocimiento y de muy aconsejable lectura para la cuestión.
* Vicente ALMAZÁN. Gallaecia Scandinavica (Introducción ó estudio das relacións galáico-escandinavas durante a Idade Media); Edit. Galaxia, Vigo, 1986.
- Del mismo autor y en relación con el tema (aunque referido a otros aspectos posteriores). Dinamarca Jacobea; Xunta de Galicia - Consellería de Cultura, Santiago de Compostela, 1995.
- Saludos.
Biblioteca: Cata en la documentación altomedieval del monasterio de Sobrado
- Buenas tardes.
- En primer lugar, felicitar a Cossue por este interesante artículo.
- Desearía, si fuese posible, una aclaración o especificación un poco más completa en torno al punto que dice: "Otra, la llegada de gentes del sur en algún momento del siglo VII u VIII, debido al retorno a la Lusitania de territorios que habían pertenecido al reino suevo, o como consecuencia de la llegada de los musulmanes hacia el 715:
Colimbrianos".
- Si no me equivoco, el topónimo Colimbrianos medieval es el Cumbraos actual. Ahora bien; ¿cuál es el criterio o explicación -filológica o histórica- que lleva a la afirmación anterior? ...
- Saludos y gracias.
Hay 67 comentarios.
página anterior 1 2