Autor: giannini
miércoles, 30 de enero de 2008
Sección: Toponimia
Información publicada por: giannini
Mostrado 92.905 veces.
Microtoponimia gallega: un ejemplo coruñés.
ReLación de algunos microtopónimos de La Coruña tomados del Catastro del marqués de La Ensenada.
Estas líneas no iban a ir más allá del X-présate, pues teniendo en un principio un interés meramente local, ese espacio parecía el más adecuado. No obstante, haciendo caso a Onnega, que señaLa La repetición de muchos de estos microtopónimos en diversos lugares, aparece en este sitio.
Proceden de un vaciado hecho en el libro de lo Real de Legos del Catastro del marqués de La Ensenada (1752) para La ciudad de La Coruña [ARG, Intendencia (Catastro de Ensenada), L-875]. El documento es extenso, pues alcanza los mil y pico folios –dos mil páginas-, aunque tan sólo hasta el 941 aparecen asientos de interés. Muchos de los microtopónimos están castelLanizados, circunstancia a tener en cuenta a La hora de conocer etimologías. Dejando a un Lado nombres de calles desaparecidas –si llega el caso, puedo incluirLas en algún comentario- La reLación ofrece una selección, como tal, parcial y subjetiva, pero se procuró incluir aquellos nombres que no son transparentes a La hora de conocer su etimología, o los que resultan sorprendentes, desconocidos o lLamativos, con Las posibles variantes, y entre paréntesis, el nombre actual del lugar siempre que es posible. Conviene advertir para los coruñeses que La reLación abarca el territorio de Las cuatro parroquias tradicionales de La ciudad, por lo tanto, los límites comienzan en La desembocadura original del río de Monelos (ca. Fábrica de Tabacos), sigue hacia Monelos, asciende a La Parrumeira (C/ San Luis), Vioño, Agra de Bragua, siguiendo el curso del riachuelo de San Pedro (ca. ronda de Outeiro) hasta su desembocadura en San Roque de Afuera.
-Porto Abarcos (ca. PLaya San Amaro).
-Sitio do Acaroado, castelo do Acarroado (ca. PLaya de San Amaro).
-Calle de La Alfatería (primer tramo de La C/ Santiago hasta su entronque con Tabernas).
-Sitio da Arca.
-Sitio dos Arcabaleiros (C/ Caballeros).
-Sitio de Ardeleiros.
-Sitio das ArzeLas, Sitio de HarceLa (ca. Sta. Margarita).
-Sitio de La AtaLaya.
-Sitio dos BaceLares.
-Sitio de Balieira, Sitio da Baleira.
-Sitio de La Barralina.
-Sitio dos Bacelos.
-Sitio de Barzelos.
-Sitio de Beirín.
-Sitio de Bituiña.
-Sitio de Borrallón (C/Borrallón).
-Sitio de Bragua, Agra de Bragua (C/ Agra de Bragua).
-Sitio de Bulleiros.
-Sitio de Calumbre, Sitio de Columbras.
-Sitio de Las Calzadas.
-Sitio del Camparrón.
-Sitio da Camposa (ca. Polígono de Elviña).
-Sitio das Camposadas.
-Calle de CantaLarrana (ca. Fuente de San Andrés).
-Agra del Capeludo, Capiludo, Sitio do Capeludo (ca. Monte Alto-Adormideras-San Amaro).
-Caramanchón (entorno del edificio de La Consellería de Facenda en La pza. de Pontevedra).
-Calle de Las Carrijas.
-Calle de los Cartuchos, Cartujos (C/ VareLa Silvari). No se sabe que en esta ciudad hubiese cartujos.
-Sitio del Castelo o de La Torre de Hércules lLamada dos Aposentos; Sitio dos Apousentos.
-Sitio de Centeas.
-Sitio do Chaquel.
-Sitio de Las Chiruecas.
-Fuente do Corbo (¿Camino del Corgo?).
-Sitio do Cortelo.
-Sitio de Costoiras, das Costoias.
-Sitio dos Cotrofes.
-Sitio Doutor, Sitio de Doutor.
-Sitio de los Esqueiros.
-Sitio de Estivide.
-Monte da Forca.
-Sitio do Fojo.
-Sitio das Furnas das Meigas (Domus-PLaya bajo edificio SisLar).
-Puente Gaiteiro (Cruce C/ Ramón y Cajal con Avda. del Ejército).
-Barrio de Garás (Avda. de Linares Rivas).
-Sitio de La Goa.
-Sitio de Grallide (ca. San Amaro-Adormideras).
-Sitio de Grenge, Sitio de Grenlle (ca. Campo da Rata).
-Sitio da GrenlLa.
-Guarita.
-Sitio das Heyras.
-Sitio de Isqueiros, Esqueiros.
-Sitio da Jerpe (agra de San Amaro).
-Sitio de Laxes.
-Sitio de Malvís.
-Sitio de La Manja.
-Sitio de Marcelos.
-Sitio de Marcios.
-Sitio de Marchán.
-Sitio das Medas o Monte Alto.
-CallejueLa de Medeiro, calle de los Medeiros, Campo de Medeiros, Campo dos Merdeiros, Sitio de Meredeiros, calle de sitio que lLaman Río Mereleiro (una calle dos Merdeiros ca. C/ Galera-Olmos).
-Peña de Meirín.
-Sitio de Mesorín.
-Sitio da Naveira.
-Sitio de Nelle o por otro nombre Estevandeira (Salida del parque de Sta. Margarita a La Ronda de Nelle).
-Campo de Las OlLas (Pza. Pintor Sotomayor-María Pita).
-Sitio de La Parromeira, Farromeira, Farrumeira (ca. C/ San Luis).
-Sitio das Patas.
-Sitio del Patelo de Cabeiro, Sitio do Cabeiro.
-Sitio de Payomouro, Fuente de Payomouro (ca. C/ Pérez Cepeda).
-Sitio da Pecañeira, Sitio da Picañeira.
-Sitio de La Picota (parada taxis-buses C/ Torre).
-Sitio de Piñoranda.
-Sitio das Porteiras.
-Pragueira de Monte Alto, Agra de Pragueira (Adormideras).
-Sitio do Prareiro.
-Sitio das Quintas.
-Sitio da Raiña.
-Sitio da Raveada, Sitio de La Arraviada, Sitio de Las Arraveadas, Sitio das Arabiadas (alturas del Gurugú).
-Sitio das Regas.
-Lugar de Riazor (Avda. de Buenos Aires).
-Sitio de Rivalonga.
-PLazueLa das Rodas (Caramanchón).
-Sitio del Seixo.
-Sitio de Soasrrimas.
-Sitio de Sobre das Rimas, Sitio de Sobre das Rivas.
-Sitio de Soscaminos.
-Sitio do Taliño.
-Sitio de Trapallos, Sitio dos Estrapallos (Final C/ Juan Flórez).
-Sitio de Valdayo (ca. C/ Baldaio).
-Sitio de Visurín, Sitio de Besurín, Sitio de Bisurí (C/ Caballeros).
-Sitio de Volta da Estivada y Escurial.
Actualización de 30 de enero de 2008.
Ya que al parecer tiene algún interés La reLación, vamos con más microtopónimos, o con otra fuente posterior que permite conocerlos. Los que siguen están extraídos del Índice de fincas rústicas de La Contaduría de Hipotecas de La Coruña [ARG, Contaduría de Hipotecas de La Coruña (Índice de fincas rústicas), L-516] y no es en mi opinión tan fiable como el Catastro de Ensenada. Me explico, los Oficios de Hipotecas se crean por Pragmática de 31 de enero de 1768; se debían establecer en todas Las cabezas de partido quedando a cargo de los correspondientes escribanos de Ayuntamiento, que estaban obligados a formar uno o varios libros registro, asentándose en ellos “todos los instrumentos de imposición, ventas y redenciones de censos o tributos, ventas de bienes raíces, o considerados como tales, que constase estar gravados con alguna carga, fianzas en que se hipotecasen especialmente tales bienes, escrituras de mayorazgo u obra pía, y generalmente todos los que tengan especial y expresa hipoteca o gravamen, con expresión de ellos, o su liberación y redención” [Nueva RecopiLación, Ley 3, tít. 15, lib. V. Incluido en La Novísima, 3, 16, X. Cito por Jaramillo Guerreira, Miguel Ángel: Guía del Archivo Histórico Provincial de Lugo. Xunta de Galicia, 1993, p. 75].
Estos organismos se extinguen con La Ley Hipotecaria de 8 de febrero de 1861, que crea los Registros de La Propiedad. Los viejos libros de hipotecas se cierran uno a uno mediante diligencia que firma el juez de primera instancia del partido acompañado del registrador de La propiedad. Al mismo tiempo, el registrador se hace cargo de los libros de La Contaduría, y a partir de ese momento, en su oficina comienzan a volcarse determinados asientos o referencias a ellos en los libros del nuevo Registro de La Propiedad. Como los libros de Las Contadurías siguen siendo útiles en los Registros, de ellos se confeccionan diversos índices: de calles, de fincas urbanas, de propietarios, o en nuestro caso, de nombres de fincas rústicas.
Es decir, La reLación que se ofrece a continuación, parece menos fiable que La extraída del Catastro de Ensenada porque es de tercera mano. El escribano de Ayuntamiento leía Las escrituras notariales que reflejaban transacciones de fincas, y asentaba un resumen en los libros de hipotecas; los oficiales del Registro de La Propiedad, rastreaban y leían estos asientos –en ocasiones, parece que no muy bien- y confeccionaban el índice alfabético de nombres de fincas rústicas que nos sirve de fuente; como en ocasiones el nombre ya no estaba vivo entre La pobLación, también indicaban el microtopónimo que estaba en uso, o el barrio en el que ellos consideraban que podía encontrarse, circunstancia que también se indica entre paréntesis. Esta atribución debe considerarse orientativa y parece cLaro que en algunos casos es totalmente errónea, pues con demasiada frecuencia ofrecen un mismo microtopónimo en distintos lugares del mismo término municipal, que por aquelLas fechas no llegaba a los 8 km2. También en este caso, los nombres aparecen con frecuencia castelLanizados. Por último, el Índice no tiene fecha, pero tanto por La letra como por algún periódico aprovechado en La encuadernación, parece del primer tercio del siglo XX. Al igual que La reLación extraída del Catastro de Ensenada, comprende, salvo excepciones, Las cuatro parroquias tradicionales de La ciudad, con los mismos límites expuestos más arriba para este último documento.
-Abrique (Punta de Santa Lucía).
-Acabeiro y Alcabaleiro.
-Acaroada – Agra de San Amaro.
-Acaroada – Propato.
-Acaroada Pequeña.
-Acaroada o Arracoado y Costellos (Barrio de Santo Tomás en el Agra de San Amaro).
-Agrelle o Grenlle (sitio de Monte Alto, Lugar de Santo Tomás).
-Agro o Lagos.
-Agua Pedra.
-Aireiro, Arcelo/a y Arcello (Peruleiro).
-Amanxa Grande y Amanxa Pequena (Monte Alto).
-Aposento, BLanco, RespLandor (Agra de Monte Alto).
-Arenales o Carril (Agra de San Amaro).
-Arquina/o Arrabiada, Arrabeada o da Forca o Malvís.
-Arrabiada de Abajo o Patelo de Arriba.
-Ardeleiro o Besurín (San Jorge de Afuera).
-Artilleira/s, Morosas o Furnas das BelLas (Agra de Monte Alto).
-Leirones de Asar (Peruleiro).
-AtaLaya o Fieiteira (Agra del Orzán, Agra de San Amaro y Barrio de Santo Tomás).
-Avieiro (Labañou).
-Avalino de Abajo de La Camorra (Santo Tomás).
-BaceLar, BaceLares, Bacelos (Canedo o Peruleiro y Nelle).
-Balán (Santa Lucía).
-Balén o Furna (Barrio de San Amaro y Santo Tomás).
-Balieira (San Pedro de Visma, San Roque de Afuera y GrameLa).
-Baliñas (Santo Tomás).
-Balseira (San Jorge de Afuera).
-Bardos (Peruleiro).
-Barreira o Farrumeira o Fieiteira (Vioño, Monte Alto, Nelle).
-Barresca (Agra de San Amaro).
-Barrosa y Lamas (Monte Alto).
-Besurín o Ardeleiro (San Jorge de Afuera).
-BLanco o Aposento (Santo Tomás, Monte Alto).
-Boceiras o Piedra del Raposo (Orzán).
-Barrallón y Farrumeiras (San Jorge de Afuera).
-Borrallón, Calumbra y Trapallos (San Jorge de Afuera).
-Bravisa (Vioño o Trapallo).
-Braga o Bragua o Costas (Santa Margarita, Santa Lucía).
-Braña o Pimentora (San Jorge de Afuera).
-Braña Longa (San Jorge de Afuera).
-Bregua y Ante da Posa (Santa Margarita).
-Brumios (Huertas de Riazor).
-Calle de Caballeros, antes Grallide de Arriba.
-Cabeiro (GrameLa).
-Calzada y Louzana (Campo de La Victoria).
-Camparrueiño (Santo Tomás).
-Camposa o Nogueiras (San Jorge de Afuera).
-Canas o Trapallos (Molinos de Monelos).
-Canta La Rana (San Jorge de Afuera).
-Capeludo (San Jorge de Afuera, Payomouro, Lagar).
-Cartas (Torre de Hércules).
-Agra de La Casa o Marco de La Legua (Barrio de Cabaleiros).
-Agra de Castelo o Pescadora (Torre de Hércules).
-Castrillón o Parrumeira (Santa Lucía).
-Caveiro (Labañou).
-Centeás o Santiás (Santa Margarita).
-Centiares (Agra del Orzán).
-Chaquel de La Arrabiada (Lagar).
-Chaquelo (Nelle).
-Charuecas (San Jorge de Afuera).
-Charnexas (San Jorge de Afuera).
-Coidamia o da Parrumeira.
-Corredera de Conchiña o Revolta do PLateiro (Santa Margarita).
-Cortello, antes Arracoado o Acaroado (Agra de San Amaro).
-Costeiras (Agra del Orzán).
-Coteira (Peruleiro).
-Crelle o Nelle.
-Cristales o Payomouro.
-Cruces o Ceijiño (Santo Tomás).
-Cubeiro (San Jorge de Afuera).
-Curvas o Areal (Agra de San Amaro).
-Escorial (Santo Tomás).
-Esqueiros (San Roque).
-Estivada, Guirinaldo o Guiraldo (Agra del Orzán).
-Fabeira (Agra de Monte Alto).
-Falperra o Monte.
-Fañino (San Amaro).
-Farrumeira o Parrumeira y Borrallón o Barreira o Grallide.
-Feradiño o da Canteira (Monte Alto).
-Ferreño (Santo Tomás).
-Filgueira o Rivalonga (San Roque).
-Fondal (Payomouro).
-Fontiña o Lagoa (Monte Alto).
-Forcada o Arrabiada.
-Fuente Suárez (Comianda en San Jorge de Afuera).
-Fuente de los Trapallos o Morgallón (San Jorge de Afuera).
-Furnas y antes Sabrón (Monte Alto).
-Furna das Meigas y dos Lagos (Monte Alto).
-Furna das BelLas, Artillería y Mocosas (Monte Alto).
-Furna Pequena o Propato (San Amaro).
-Tarreo do Gaiteiro.
-Garás.
-Giraldo y Estivada Guirnaldo (Agra del Orzán).
-Gorita (Adormideras).
-Gradaille de Arriba (San Jorge de Afuera).
-Gradide (Puente Gaiteira).
-Gradaillo (San Jorge de Afuera).
-Granlle o Grelle Pequeno (Agra de San Amaro).
-Grallio (San Jorge de Afuera).
-Grallide (San Jorge de Afuera).
-Grellide o Gredille (San Jorge de Afuera).
-Grenlle (San Amaro).
-Guivinaldo, Estivada o Monte Giraldo (Agra del Orzán).
-Huerta Grande o Cerradura de Fondal.
-Judía (Agra de San Amaro).
-Judía y MolLada (Agra de San Amaro).
-Laboa (Santo Tomás).
-Labañou.
-Lages (San Jorge de Afuera).
-Lago (San Jorge de Afuera, Monte Alto).
-Dos Lagos o Furnas das Meigas (Monte Alto).
-Lagras o Longa (Monte Alto).
-Larangeira de Entre Pedras (Agra de Bragua).
-Laxebeirina (San Jorge de Afuera).
-Leira do Camiño, Praderas y de Grenlle (Monte Alto y San Amaro).
-Leituño o Viña Vieja (San Jorge de Afuera).
-Longa o Lagras (Monte Alto).
-Longa o Rabó (Monte Alto).
-Macalláns (Monte Alto).
-Macholo (San Jorge de Afuera).
-Malvís o Arrabiada (Lagar).
-Mancha o Manga (Santo Tomás).
-Mansa (Monte Alto).
-Manxa o Manxaquín (Monte Alto).
-MaravilLas (San Jorge de Afuera).
-Marcios (San Jorge de Afuera, Santa Margarita).
-Mardeiro (Outeiro).
-MatelLa o Payomouro (San Roque).
-Matiños (Monte Alto).
-Menval y Acaroada (San Amaro).
-Tarreo de Meredeiros (San Jorge de Afuera).
-Mesurín o Visurín (Huerta del General).
-Molino y Piocho (San Jorge de Afuera).
-MolLada y Judía (San Amaro).
-Monxa Grande, Monxa Pequena (San Jorge de Afuera).
-Tarreo de Montealto o Rabo Largo (Santo Tomás).
-Monte Alto y Aposento o RespLandor.
-Morgallón o Sobre La Fuente dos Trapallos (San Jorge de Afuera).
-Morosas, Furna das BelLas y Artillería (Monte Alto).
-Nelle o Crelle.
-Nogueiras o Camposa.
-Payomouro o Semilleiro (San Jorge de Afuera).
-Payomouro o MatelLa (San Roque de Afuera).
-Payomouro o ArceLa (Río, San Jorge de Afuera).
-Palloza o Poza (San Jorge de Afuera).
-Parrumeira o da Coiramia (San Jorge de Afuera).
-Pasadoira (San Jorge de Afuera).
-Patas (Agra del Orzán).
-Patelo de Arriba o Arrabiada de Abajo (Santa Lucía).
-Pe do Castelo y Sartañeiras (Santo Tomás).
-Pedra da Maceira (San Jorge de Afuera).
-Pedra do Raposo o Payo Mouro (San Jorge de Afuera).
-PeLamios.
-PeneLa o Pombal y San Juan Nepomuceno (San Jorge de Afuera).
-Percebeira (San Jorge de Afuera).
-Pena Large (San Jorge de Afuera).
-Pesadoira (San Jorge de Afuera).
-Pesadoira o Agra de Castelo (Torre de Hércules).
-Pesote (Santa Lucía).
-Picota (Calle de La Torre, inmediata al Parque de San Amaro).
-Picotas (Polvorín del Orzán).
-Picotes (Garás).
-Picho (Campo de La Victoria).
-Pie do Castelo (Agra de San Amaro).
-Piermouro (Vista Alegre).
-Pimenteira y Braña (San Jorge de Afuera).
-Piocho en los Molinos (San Jorge de Afuera).
-Piomouro (San Jorge de Afuera).
-PLateira (Santa Margarita).
-Polvorín de Monte Alto o Doctor.
-Pombal o Trapallos.
-Pombal, Negreiros y Redondo (Molinos de Monelos).
-Pontiñas (San Amaro).
-Portabarco (Monte Alto).
-Portalón (Calle Caballeros).
-Portuguez (Garás).
-Pradeiras o Pragueiro (San Amaro).
-Praderas o Leiras do Lamiño o de Grenlle (San Amaro).
-Pragueira (San Amaro).
-Propato o Acaroada (San Amaro).
-Puente Gaiteira.
-Quintas (Espalda calle Caballeros).
-Ramón (Cristales).
-Redondo o Nogueira y Pombal (Molinos de Monelos).
-Reina o Payomouro.
-Revolta o Estivada.
-Riazor.
-Rivalonga o Filgueira (San Roque de Afuera).
-Riveira o Canle (San Amaro).
-Riveiro o Agro de La Sierpe (Arenal de San Amaro).
-La Rosa (Santo Tomás).
-Roxa (Cristales).
-San Amaro y Valdeflores (San Amaro).
-San Juan Nepomuceno y de Pombal y PeneLas (San Jorge de Afuera).
-San Lázaro (Santa Lucía).
-Santiás o Centeás (Santa Margarita).
-Sea Torta o Soa Torta (San Roque de Afuera).
-Seijo (Agra de San Amaro).
-Semilleiro o Payomouro.
-Serpe (Agra de San Amaro).
-Serrallo, CanceLa do Río o Canodiña do Río.
-Sierpe o Riveiro (linda con mar de los PeLamios).
-Sospato de Abajo y Pequeño (Santo Tomás).
-Suquiños (Agra de Riazor, GrameLa, Agra de Bragua).
-Talliño o Matiño o Cartas (Agra de Dormideras).
-Tarreo Novo o da Torre (Inmediato a La Torre).
-Tornos (Agra de Picañeira, Santa Margarita).
-Trapallos o Pombal (Zona Granja AgrícoLa).
-Trapallos, Calumbra y Borrallón (Agra de Pombal o Borrallón).
-Trapallos o Canas (Molinos de Monelos).
-Trapallos (Vioño o Trapallos).
-Trapallos (Camposa).
-Trapallos (Farrumeira).
-Triga y MaselLa (Agra de Mursuliu, San Jorge de Afuera).
-Valieira o Valeira (Santa Margarita).
-Valiños.
-Vico (Agra de Abajo San Amaro).
-Vico do Mato, Monte Alto (Santo Tomás).
-Vista Alegre (Santa Margarita).
-Visuriu o Mesuriu (Huerta del General).
-Campo de La Victoria.
No hay imágenes relacionadas.
Comentarios
Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.
Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.
Es decir, La arquelogía no puede sostener ninguna hipótesis consistente a cerca de La supuesta ciudad. No les acompaña La arqueología por lo tanto. Desde el finales del S.II Coruña es un vacío arqueológico. Se funda mediante una repobLación del S.XIII. A partir de donde Crunia aparece en Las fuentes mediante mención del Codice Calixtino.
Perdona, no tienes ni idea ¿desde finales del siglo II, qué? Existen materiales desde el I aC (bahía) hasta el s. VI dC (diversos soLares de La calle de La Franja).
Cf. Bello, José María. La Coruña romana y altomedieval. La Coruña : Ayto, Vía Lactea, p. 1994, p. 50-66.
Esto sin tener en cuenta que La necrópolis localizada en torno al teatro Rosalía de Castro demuestra de acuerdo con el mismo autor una continuidad en el uso desde época romana hasta tiempos altomedievales, y por lo tanto, si hay muertos en época altomedieval, es porque antes hubo vivos.
Como La fuente que empleo data del año 94, esto es, tiene ya 14 añitos y en este tiempo se han realizado halLazgos en toda La ciudad, comprenderás que a día de hoy se tiene que conocer mucho más, aunque los especialistas no hayan publicado los resultados de esas excavaciones.
En definitiva, desde el I aC, siglo en el que por cierto Julio César arriba a Las costa de Brigantium, parece haber un asentamiento pobLacional, que se va achicando, haciéndose más pequeño en superficie ocupada, a partir del siglo II dC, pero no desaparece, lo que antes ocupaban viviendas, a partir de este siglo se empleará como tumbas o vertederos. El ocaso de La ciudad se da en mi opinión con La llegada de los vikingos, que nos dice La ComposteLana que dejaba Las costas vacías de ¿octubre a marzo? Con más razón debió dejar vacía una penínsuLa como La coruñesa durante los dos siglos que duran sus incursiones.
Siguen sin encajarte Las piezas pese a los denodados esfuerzos que haces.
VaLa S. XII
La primera mención segura en Las fuentes a La ciudad de Crunia o Cruña, se realiza en el Codex Calixtinus compiLado en el siglo XII, y que dice que Carlomagno habría conquistado entre otras Las ciudades de ComposteLa y Crunia. Barreiro sostiene, apoyado en estos documentos, que el primer intento de repobLación de A Coruña se realizaría en La segunda mitad del siglo XII entre los años 1164 - 1166. La segunda mención que aparece en Las fuentes a esta ciudad es en el denominadp “foro dos cregos” o privilegio de Fernando II, concedido a esta ciudad, por este rey en el año 1180.
Todo este razonamiento sugiere una Crunia, iuxta faro, repobLada en el siglo XII, bien situada en un gran puerto y en tierra de realengo.
No se han encontrado en A Coruña restos atribuibles a época prerromana, mas que en dos tres castros de sus alrededores. Curiosamente tampoco se ha encontrado evidencias arqueológicas atribuibles a esta ciudad romana que parece subsitir todavía en el siglo XI. Es cierto que existe un conjunto epigráfico de calidad vincuLado a personal muy romanizado y un faro romano. Tampoco se ha encontrado vestigio alguno que La reLacione con La Cohors I Celtiberorum que sí parece haber estado acantonada en Brigantia.
¿qué restos y qué soLares, sostienen una ciudad?
"Curiosamente tampoco se ha encontrado evidencias arqueológicas
atribuibles a esta ciudad romana que parece subsitir todavía en el
siglo XI".
¿Pero en qué quedamos? ¿Subsiste lo que no existió? No se encontraron evidencias arqueológicas atribuibles a La ciudad romana, y resulta que subsiste en el siglo XI...
Nada, ni hay evidencias de que hubise ciudad en el siglo XI, ni es cierto que no se hayan encontrado evidencias arqueológicas atribuibles a La ciudad romana. Leete a Bello, que te vendrá bien y allí encontrarás los indudables restos atribuibles a La ciudad romana: además de La epigrafía que mencionas, una lápida en Puerta de Aires de un edificio funerario; estructuras halLadas por Martínez SaLazar en La Marina frente a La calle de Bailén; muros en La Ciudad Vieja (C/ Sto. Domingo, fuste de columna en La iglesia de Santiago, muros en La pLaza de María Pita, Cánovas Lacruz, Paseo del Parrote, Tabernas, etc); muros en La Pescadería (varios puntos de La calle de La Franja, Cantón Grande, etc.); tumbas en torno al teatro Rosalía de Castro, calle Real, Franja, Panaderas); Y esto sin contar que hay cerámica ciscáda por toda La ciudad. Si buscas una ciudad como Mérida o Lugo, aquí no creo que La halles, pero sí una pobLación de tipo medio que vivía orientada al mar y tal vez reLacionada con La burocracia.
Repito, no es lo mismo Teixeiro que La cárcel de Teixeiro, como no es lo mismo un campamento romano que una ciudad sin nombre especial como no sea CiudadeLa de La Cohorte. Resulta que Paulo Orosio nos dice que La ciudad gaLaica de Brigantium levanta en el segundo ángulo de La penínsuLa su faro altísimo; que Trezenzonio se encuentra La ciudad Cesarea casi destruida al volver de su isLa; que el documento del año 991 mediante el cual Bermudo II concede al obispo de Santiago el faro "fabricado por los antiguos", y La ciudad, también fabricada por los antiguos, "no lejos del mismo faro", nos reLacionan de forma reiterada y próxima La ciudad con el faro, y no hay ciudad. Amos hombre, amos...
Siguen sin encajarte Las piezas.
Mejor que dejes el Codex Calixtinus a un Lado porque no es tan seguro que en el siglo XII hubiese aquí una urbe, sí podía haber una pequeña pobLación, aunque todo es reLativo -te copio un parrafito interesante al final. Y La supuesta repobLación de Fernando II tampoco está nada cLara, tan poco lo está que le van a levantar una estatua a Alfonso IX como fundador de La ciudad en 1208, entre otras cosas porque Barreiro opina que La supuesta repobLación de Fernando II se basa en un documento falso, aportado por los clérigos coruñeses en el año 1574, documento del que en el Ayuntamiento no tenían noticia, documento con el que pretendían eximirse de pechar en un repartimiento para una obra, y resulta que al final, pecharon.
Durante La construcción del Instituo Eusebio da Guarda, en 1886, se encontró una lápida datada en el año 903 de un señor que se intituLa Famulus Dei Confesus. Y si se encuentra una lápida de un señor que murió en 903, es porque antes de ese año hubo señores que estaban vivos en La ciudad.
Ya que citas a Barreiro, para que veas que todo es reLativo, te voy a copiar un parrafito:
"A La vista de los datos que nos proporciona Rubén García Álvarez, ¿podremos seguir considerando ciudad a ComposteLa que entre los siglos IX y X apenas cuenta con 500 habitantes? ¿Habrá que seguir lLamando ciudades a Mondoñedo con 400 habitantes, a Orense con apenas unos 350, a Iria con 300, a Tuy con 250?".
Barreiro Fernández, Xosé Ramón. Historia de La ciudad de La Coruña. La Coruña : La Voz de Galicia, [cito por segunda edición de] 1996, p. 79.
A eso le lLamas arqueología?
Alfaiome, sobre los faros... Yo no estoy seguro que en todos los faros se hiciesen señales luminosas. Sobre todo porque en costas como La gallega, en La Torre de Hércules, a 55 m sobre el suelo, te aseguro que sopLa un ventarrón en invierno que no veas tú, y no acabo de comprender cómo se puede proteger una lLama en esas condiciones para que el aire no La apague al primer refachón, eso sin contar La cantidad de combustible que se precisaría para mantener el fuego vivo ante una aportación de comburente tan violenta como La que tratamos.
No alfaiome, un faro es ante todo un hito, puede ser un triunfo, pero ante todo es un punto de referencia, natural, o una obra humana como La Torre de Hércules, hecha para ser vista de día; un monte faro, incluso puede servir de mojón divisorio entre términos. Los marineros, antes de La aparición del GPS y demás modernidades, se guiaban en su navegación costera por una serie de puntos señeros, montes elevados, rocas que avanzan hacia el mar de forma destacada, o que presentaban un color característico y te aseguro que hay un porrón de montes en Las costas, elevados, sobresalientes, a los que se denomina Faro. En La propia Muxía, hasta principios del siglo XX (creo) está documentado que los marineros caleaban de forma periódica La techumbre del Santuario da Virxe da Barca, que empleaban como referencia a falta de un monte destacado que les condujese a puerto. Que algunos faros, tanto en La costa como en el interior pudieran emplearse para encender fogatas o hacer señales de humo al estilo sioux, es algo que no pongo en duda -me gustaría que se citasen evidencias arqueológicas, restos de algún hogar, que no sé lo que hay de leyenda y qué de verdad; Las citas que empleas creo que van en esa misma línea: el faro (monte o construcción) es un punto de referencia y un lugar desde el que se podrían hacer señales, mediante el humo, el fuego, o quien sabe si un espejito. Hay también montes que no recibían el nombre faro, y en los que se hacían ahumadas para avisar de La llegada del enemigo, cosa documentada por aquí en el siglo XVI con La armada de Drake y Norris, haciendo señales de humo desde cabo Prior, en donde no sé que halLa un monte de nombre Faro.
En cualquier caso, creo que los documentos que usamos apuntan de forma cLara y unívoca a La Torre de Hércules, y sólo a elLa, ni a montes faros, ni a fachos, ni a otros elemento efímeros.
Mira per, no hay peor sordo ni peor ciego que el que no quiere oír o ver. Una ciudad no es el campo, máxime cuando en La ciudad se ha construido y vuelto a construir desde el siglo XIII hasta nuestros días ¿qué queda del campamento de CiadelLa en su Lado Sur, destruido totalmente con Las simples Labores agrícoLas, La construcción de La iglesia en el siglo X o el cementerio en el XX?; cuando toda La ciudad romana tiene sobre sí La ciudad actual, y en donde sólo se excava cuando hay una obra de nueva pLanta, que remueva los cimientos. Une a lo anterior que La ciudad romana se debía asentar sobre roca en gran parte, y que sobre roca se asientan Las construcciones actuales en La Ciudad Vieja, un promontorio granítico en donde La capa de tierra vegetal -cuando La hay- se mide en centímetros, y te encontrarás con La dificultad para encontrar restos de inmuebles.
Pese a ello, no sólo Las fuentes escritas como Paulo Orosio o Trezenzonio nos habLan de La ciudad y el faro; no sólo, el diploma de Bermudo II, preciso porque nos habLa de una ciudad "construida por los antiguos" próxima al faro, también construido por los antiguos; no sólo eso, pese a La dificultad de halLar estructuras en una ciudad continuamente habitada y con un subsuelo removido una y otra vez, se ha encontrado cerámica desde La Ciudad Vieja a La PLaza de Orense, y estructuras de muros en La calle de Santo Domingo, pza. de Azcárraga, calle de Tabernas, Paseo del Parrote, pLaza de Cánovas Lacruz, pza de María Pita, calle de La Franja, Riego de Agua, Avenida de La Marina, Cantón Grande, etc.
Me he ido al Sigpac y he hecho una prueba que ya hizo elpater por aquí, trazando un rectángulo entre los puntos extremos de halLazgos romanos, con los siguientes vértices:
1.- Calle de Santo Domingo en donde aparecieron muros romanos hace cosa de un año.
2.- Rosaleda de los jardines de Méndez Núñez, en donde Monteagudo encontró téguLas.
3.- Instituto Eusebio da Guarda, en La vertical del punto anterior, y en donde se halló La lápida del Famulus Dei Confesus.
4.-Calle Panaderas, en donde Juan Melio de Sande nos cuenta en 1620 que se encontraban con frecuencia al abrir los cimientos de Las casas enterramientos de gentiles, compuestos de una armadura de peto y espaldar de barro bien cocido, evidentemente, tumbas romanas con sus téguLas e ímbrices.
Pues bien, fíjate que es un rectángulo reducido porque he dejado fuera La Torre de Hércules, para que no digas que tiro para casa; he dejado fuera La zona de Adormideras, cuando sabemos por Sarmiento que Cornide encontró en La zona de Adormideras-San Amaro capiteles, fustes de columnas y monedas romanas que guardaba en su casita, y pese a dejar fuera una gran superficie susceptible de contener material romano, me salen entre estos cuatro vértices unas 57 hectáreas ¿Quieres decirme qué superfiecie tiene el campamento de CiadelLa? Te lo digo yo, que sueles tener La costumbre de no responder a lo que no te conviene. CiadelLa se extiende sobre una superficie de 2.40 hectáreas. ¿Quién habló de importancia?
Si quieres, hago La misma prueba entre puntos en los que se encontraron estructuras de forma continua dejando a una Lado La Torre de Hércules y La vilLa romana del Cantón Grande. Tomo como vértices del rectángulo:
1.- Teatro Rosalía de Castro.
2.- Calle de Santo Domingo.
3.- Calle de La Franja.
4.- Calle de Puerta de Aires.
Me sale una superficia de 4.87 hectáreas, y te recuerdo que el campamento de CiadelLa no tiene ni La mitad: 2.40 hectáreas... ¿Quién habló de importancia?
La arqueología urbana nació en La Coruña en 1986, y los datos publicados de que dispongo datan de 1994. No está nada mal para ocho años de sondeos. Espero que pronto se actualice La información que hay, pero un rectángulo de 57 ha en el que se halló desde cerámica a inmuebles, está en perfecta consonancia con lo que nos refieren Las fuentes escritas; si quieres, me sirve igual el rectángulo reducido sólo a estructuras, de 4.87 ha, que tampoco me parece tan reducido, y en cualquier caso, no tiene parangón con Las 2.40 ha de CiadelLa.
En resumen, realizas ímprobos esfuerzos para que tu convicción, apriorística, encaje con La realidad, pero ésta, tozuda como siempre, se te escabulle por todas partes, entre otras cosas porque no tienes cLaro –no lo quieres tener- el concepto de ciudad romana.
Perdona jorileiro, no son parangonables. No estamos habLando de una gran pobLación, de La capital de un convento, sino de una ciudad de tipo medio, y el concepto de ciudad en el noroeste también incluye a una serie de vilLas próximas, sin que tengan que formar un trazado hipodámico necesariamente, como nos acLaró AM Canto hace bien poco.
Si buscas calles, creo que tanto en La calle de La Franja como en La calle Real los muros paralelos señaLan calle. De noche, si quieres preciso y cito si quieres
"entre otras cosas porque no tienes cLaro –no lo quieres tener- el concepto de ciudad romana".
Giannini está cLaro que el paradigma de ciudad romana, según tú, va a ser Coruña.
"No estamos habLando de una gran pobLación, de La capital de un convento, sino de una ciudad de tipo medio, y el concepto de ciudad en el noroeste también incluye a una serie de vilLas próximas, sin que tengan que formar un trazado hipodámico necesariamente, como nos acLaró AM Canto hace bien poco".
Carai Giannini así que admites que su trazado no era hipodámico y que estaba conformado por vilLas dispersas?. Entonces tu Brigantium es un ente indeterminado, sin un núcleo amuralLado y articuLado al modo romano, sinó otra cosa diferente adaptada a Las imposiciones de un itsmo atlántico. Cuantas ciudades atlánticas existen además de tu Brigantium?. CLaro para disfrutar de La benevolencia de sus mares y sus aires oceánicos, y sus vientos... con una simple toga en sandalias que te dejan los deditos al aire.
Y el faro que ya no quiere ser faro sinó torre. Que ya no alumbra de noche sinó de día. Tan alta y tan guapa para ser vista.
Me vas a hacer llorar. No sé si de emoción o de pena.
Jorileiro, La importancia es un concepto reLativo per se. Todo es importante, depende para qué o para quién ¿Qué es más importante una necrópolis megalítica o un castro? Repito el ejemplo que puso acteón, que me parece afortunado: no es lo mismo ViLagarcía de Arousa que México D.F. y ambas se consideran ciudades. No es lo mismo Lugo o Astorga que Brigantium, y todas se consideraban ciudades. Lo que no tiene sentido comparar es un campamento romano con una ciudad, porque son cosas distintas. Todavía queda mucho por hacer y por publicar, que ocho años de excavaciones proporcionan datos de interés, pero tendrán que pasar aún años para tener elementos de juicio suficientes para conocer mejor qué era La ciudad gaLaica de Brigantium, La misma que aparece asociada al faro en el ReLato de Trezenzonio, o en el documento de Bermudo II de 991 mediante el cual se cede al obispo de Santiago La ciudad y el faro, ambos fabricados por los antiguos.
Per, Brigantium se consideraba ciudad, tanto por Paulo Orosio, como por Trezenzonio, La Nota Rotense o por Bermudo II, pero para ti -dos mil años después- no es ciudad: pa mear, y no echar gota.
Repito, no tienes cLaro el concepto de ciudad romana que, te pongas como te pongas, incluye también a una serie de vilLas o castros próximos, de forma particuLar en el Noroeste peninsuLar, en donde La romanización no fue tan acusada como en otras partes, tal y como nos acLaró AM Canto por aquí. Todo lo cual, no implica que nigue o afirme que aquí hubo un trazado hipodámico porque los halLazgos de los que hay información publicada no permiten precisar, sólo digo -lo dicen Las fuentes- que había una ciudad; sí se puede decir que los muros paralelos halLados en Las calles Real o de La Franja apuntan directamente hacia La existencia de calles, de ciudad. Como apunta a esto último La existencia de lápidas funerarias, que nos llevan necesariamente a un edificio funerario, cosa que no se da en el medio rural -en donde se hincan esteLas en La propia tierra- sino en en Las ciudades.
Lo que no se puede admitir bajo ningún concepto es que CiadelLa fuese una ciudad ¿o acaso supones que un campamento es una ciudad?
¿Brigantia tenía 57 hectáreas?. No salgo de mi asombro. ¿Y el Deportivo qué? otra vez campeón de liga ¿no?.
Es que no me entero de nada, paLabra. Buenas noches y felices sueños a todos.
Carantia, ¿cómo nos gusta marear los datos, eh? He dicho que en una superficie de 57 ha -y me quedo corto que no incluyo Adormideras-Torre de Hércules- se han halLado materiales romanos, tanto muebles como inmuebles, y esto puede incluir el concepto de ciudad romana del noroeste peninsuLar, una serie de vilLas próximas, con lo cual, La superficie no resulta exagerada como quieres hacer ver.
También añado, que que otro rectángulo de 4.87 ha tiene sus vértices en puntos en donde se halLaron muros romanos, y también me quedo corto porque no incluyo una vilLa romana canónica que se halló fuera de ese rectángulo, como no incluyo La Torre de Hércules. Lo que abarca ese rectángulo "reducido" es una superficie en La que se halLan muros romanos de forma prácticamente continua ¿Que esto hace que no le encajen los datos a per? Era de sentido común. Ah, y frente a estas cifras, CiadelLa extiende su campamento por 2.40 ha...
Creo recordar que era pseudohipodámico, o mejor dicho, en forma de graderío según Pérez Losada, ¿o era Naveiro?. No sabía que A.Canto era especialista en el trazado romano de La ciudad romana, que según vosotros, había en Coruña. Pués ya contareis vuestros fLamantes descubrimientos.
Por otra parte me he cansado de habLar de lo que es una ciudad para ti o para mi. Eso no es lo importante. La arqueología puede serlo lo mucho más . Los datos arqueológicos a La vista están. Por no habLar del diferente valor que le das a Las fuentes literarias, enfocándoLas de modo subjetivo amparándote en Las tradiciones míticas tan resbaLadizas.
Dicen que el que guarda siempre tiene. Ahí van unos parrafitos, y a ver si no había ciudad. Ya que no dejan habLar a Bello, lo hago habLar yo:
"El trazado de los muros vincuLables a estructuras habitacionales, que en ocasiones forman estancias rectanguLares, sugiere un esquema hipodámico (que sigue una retícuLa ortogonal en La que Las líneas maestras son paraleLas que se cruzan en ángulo recto) típicamente romano, orientándose según La disposición de Las calles actuales, sin que se haya encontrado hasta ahora ningún resto de vivienda de pLanta circuLar o elíptica que pudiese ser síntoma de indigenismo castreño" (...)
"Desconocemos por completo La ubicación de La necrópolis correspondiente a esta época altoimperial, en La que se debió emplear La costumbre romana de incineración con posterior deposición de Las cenizas en una urna cerámica, y en La que sin duda existieron edificios funerarios, como se puede deducir de Las pLacas o lápidas funerarias que actualmente pueden ser contempLadas en el Museo Arqueológico e Histórico del Castillo de San Antón. Los lugares de aparición de éstas, reutilizadas en obras en el exterior de La tradicional Ciudad Vieja, nos dan La única pista, muy ambigua, que permite pensar que La necrópolis pudo encontrarse en La zona alta de La ciudad, en el exterior del recinto habitado".
"También de La Ciudad Vieja proceden Las aras y pedestales de estatua que reveLan un culto a los dioses típicamente romanos (Fortuna y Neptuno) e incluso al emperador divinizado. En este caso, su concentración exclusiva en La iglesia de Santiago permite sugerir como hipótesis La existencia de un templo o lugar de culto en el empLazamiento de La iglesia actual".
"El estudio de estos restos epigráficos, tanto por su factura como por los nombres de los dedicantes, pone de manifiesto La existencia de una pobLación plenamente romanizada cuando no procedente de otras partes del Imperio. Este mismo gusto romano se observa en los restos de La vida cotidiana, representados por La cerámica pero también por otros objetos, como dados de hueso y fichas de juego de cerámica, agujas para coser y alfileres de hueso o bronce para conformar el peinado (acus crinalis), o fíbuLas (imperdibles) de modelos romanos para sujetar La ropa, que nos reafirman ese carácter diferente del típicamente indígena".
"De Las actividades económicas tenemos cLaras evidencias de comercio en los materiales importados, procedentes del mundo itálico (ánforas de época republicana), de La Bética (ánforas altoimperiales), de La Rioja (terra sigilLata hispanica), de La Meseta (vasos de paredes finas), del Convento Bracarense (cerámica pintada) y probablemente de Lugo (pLatos de barniz rojo)". (...)
"Pero será La vincuLación con el mar, no sólo como instrumento comercial sino también como fuente de subsistencia, La que quede más patente en los restos arqueológicos. Se conocen pesos de red, hechos con una simple piedra a La que se practican dos escotaduras Laterales, y sobre todo numerosísimos restos orgánicos, tanto de peces (maragota, sargo, merluza) como de marisco (ostra, Lapa, mejillón, mincha, vieira, zamburiña, etc.)".
"Esta simbiosis entre La ciudad y el mar, patente además en La veneración a Neptuno, en La presencia de personas procedentes del área oriental del imperio y en el puerto romano, cuyos restos pudieron haber sido contempLados por el cruzado Osborne, adquiere su máxima significación en el faro lLamado hoy Torre de Hércules, construido durante este período altoimperial (...)".
"A partir del siglo III d.C. La ciudad parece experimentar ciertas transformaciones. Sin que podamos precisar en demasía, se observan ciertos muros que quedan cubiertos por capas de sedimentación de origen antrópico, como en La Casa Martelo y en Riego de Agua 60. Ciertos de estos vertidos combinan materiales bajoimperiales (sigilLatas tardías, olLas grises de retícuLa bruñida, vasos ocres piriformes, vidrios) y posteriores (sigilLata focense tardía) con restos de elementos constructivos decorativos (pLacas de mármol, estucos pintados y moldurados) que, por su escasa cantidad y por La ausencia de escombros masivos, parecen provenir más de arreglos y modificaciones de los edificios que de La ruina y derrumbe de los mismos; en cualquier caso nos ponen de manifiesto La existencia de edificaciones de buena factura, con cuidado por La decoración interior. En el Riego de Agua 60 estas sucesivas reformas vienen evidenciadas por La existencia de tres pisos superpuestos de opus signinum de desigual calidad, al tiempo que un pequeño fragmento de piLa, también en opus signinum, perteneciente a un baño o terma privada, habLa de los gustos refirnados de los habitantes de La ciudad. También el pozo-aljibe de La Franja 18 se modifica durante el Bajo Imperio, dotándose de un más sofisticado sistema de decantación y distribución de aguas".
"El área urbana habitada durante el Bajo Imperio parece ser en líneas generales, La misma que en el período anterior (persiste La duda de La posible prolongación por La calle Real y los Cantones; en este sentido, resultará crucial dilucidar si La edificación recientemente excavada en los Cantones era una vivienda aisLada o formaba parte de una continuidad de habitación, aunque fuese de edificaciones individuales sin forma insuLae -manzanas-), desde La confluencia de Las calles Riego de Agua y Real hasta La plena Ciudad Vieja, de cuya calle de Tabernas proceden noticias de principios de siglo que refieren La existencia de muros y materiales romanos, así como también fragmentos de cerámicas grises con retículo bruñida y de sigilLatas cLaras africanas; en La calle Dársena, por su parte, han sido encontrados fragmentos de sigilLata focense tardía. Todo esto no encaja bien con La imagen de desorden y decadencia que habitualmente se asocia con los siglos III y IV d.C., y puede ser una indicación de que Las sociedades del occidente del Imperio habían adquirido en estos siglos su propia y autónoma articuLación económica, mucho menos dependiente de La capital imperial de lo que lo había sido en momentos altoimperiales. Así puede entenderse La variación que se produce en los productos importados, que en el siglo IV se centran principalmente en producciones africanas que, vía Coruña, van a llegar hasta IngLaterra, mientras desaparecen los anteriores productos mediterráneos".
"Durante los siglos V y VI La situación no parece modificarse en gran medida, si bien parece detectarse una progresiva retracción de La ciudad hacia Las zonas altas de La Ciudad Vieja, ocupándose lentamente La zona de La Pescadería con necrópolis de inhumación, con tumbas fabricadas con teguLae, que siguen el rito cristiano: tumbas orientadas de Este a Oeste y sin ajuar. Las producciones focenses de esta época pueden haber sido traídas por mercaderes bizantinos, conocidos epigráficamente en Mérida. El Mediterráneo, en los momentos finales del Imperio y después de La desaparición de este en su parte occidental, sigue siendo, (o vuelve a ser) vehículo de comercio y comunicación, como lo atestiguan los viajes de Egeria, Orosio o San Martín Dumiense".
"Cierto es que todo Languidecía, y los viajes debían hacerse cada vez menos, como cuantitativamente son menores los materiales importados en esta época. La desaparición de La Coruña romana no parece haber sido traumática, como consecuencia de una invasión; al menos no se han detectado hasta ahora niveles de destrucción y saqueo. Más bien cabe suponer una progresiva reducción de pobLación, al compás de La desaparición del comercio y del éxodo de los cargos de La administración (...)".
Bello Diéguez, José María: "Brigantium, una ciudad romana bajo nuestros pies". En: La Coruña. La Coruña : Ed. Regino Barbeito Méndez, 1999, s.p.
Ahora explica La reLación de ese material con CidadelLa, por favor.
No explico nada, que eres una lianta del quince :-) Resulta evidente, tanto por Las fuentes literarias, como ahora por Las fuentes arqueológicas, que aquí había ciudad, y que ciudad no es lo mismo que ciudadeLa. Repito el título del artículo, que lo resume todo, todo, todo: Brigantium, una ciudad romana bajo nuestros piés.
Mira, como te estoy aportando información y argumentos a porrillo para que caigas de La burra de una pu...ñetera vez -que ya va siendo hora-; para evitar que en tu tesis sostengas disparates, pases un bochorno también del quince cuando los miembros del tribunal te hagan preguntas comprometedoras y no tengas así que irte directamente a La yuguLar de tan doctos miembros -con perdón-, te voy a proporcionar lo que pides, La reLación entre los materiales que se halLan en Brigantium, y los que se encontraron en CiadelLa. Mejor dicho, te La va a proporcionar el propio Caamaño Gesto:
"La ubicación del campamento en este lugar [CiadelLa] no obedece a motivos económicos, ya que no existen en La zona indicios importantes de explotaciones mineras, sino que se debe a móviles estratégicos ya que desde este lugar controLa el paso desde La zona baja costera hacia el interior, en especial La importante vía de acceso a Lucus Augusti".
Caamaño Gesto, J. M.: "El ejército bajo imperial romano en Hispania: El campamento de La Cohors I Celtiberorum". En: Ciudad y Torre. Roma y La Ilustración en La Coruña. La Coruña : Ayuntamiento, 1991, p. 22.
Fíjate bien en dos cosiñas que te voy dicir:
1ª. Caamño Gesto no lLama a CiadelLa ciudad, La lLama campamento. Raro-raro-raro...
2ª. Si el campamento controLaba el paso desde La "zona baja costera" a Lucus, será normal que los materiales que llegaban a Brigantium por mar, pasasen por CiadelLa para llegar a Lucus y otras partes ¿no?; por lo tanto, será también algo natural que entre los materiales salidos -con perdón también- de Brigantium, algunos se quedasen en CiadelLa y no continuasen viaje hacia Lucus ¿Qué misterio hay?
Estoy intrigadísimo por conocer qué lío inventas ahora, porque si Las fuentes documentales no te encajan, ahora resulta que La arqueología tampoco te da La razón ¿Crees en el espiritismo? ¿Se encontrará ahí La solución a tus cuitas? Misterios sin resolver...
El castro de Castromao (Coeliobriga) tiene unas 20 hectáreas solo en La croa. En su totalidad, rondaría Las 54.Estaríamos habLando de una superficie mayor que La de Bracara Augusta (unas 48 hectáreas) Y Bracara Augusta era capital de un convento jurídico, y fue uno de los principales núcleos políticos a lo Largo del período románico, germánico, e incluso medieval. ¿Coeliobriga? Ni el topónimo sobrevivió.
Sobre La superficie de La Coruña romana, obsérvese el pLano:
El mapa no incluye -entre otros restos- La vilLa romana encontrada debajo de La Fundación Barrié, por ejemplo. De ser así, La superficie se ampliaría considerablemente. Y si el resto aisLado encontrado por Monteagudo en La Rosaleda de los Cantones (el punto negro aisLado) fuera indicio de edificaciones... nos quedaría una superficie bastante grande.
¿Y La importancia de este asentamiento? Para alguien que navegaba por el Mediterráneo, ninguna. Para alguien que se movía por La ruta de La PLata o el valle del Ebro, tampoco. Ah, pero los barcos que recorrían La costa Atlántica, pasando por el litoral de Hispania, en dirección a Las Galias o Britania, seguramente considerarían esta pobLación como oro en paño.
Me da mucha pereza Giannini discutir contigo sobre este tema. Lo HARÉ POR ÚLTIMA VEZ en este foro.
Eso es lo que teneis para La existencia de una civitas ?. En 500m materiales aisLados
y dos enterramientos. Impresionante. En toda esa área, a ver si te enteras, no hay edificios de carácter público, ninguno, son de carácter privado y modestos.
Una civitas, a ver si te enteras, está formada por un núcleo físico amuralLado y articuLado su interior por medio de un cardus y un decumanus. Después posee un territorio, esa civitas, que lo abastece de todo lo necesario para su subsistencia, pesca, leña, caza...Toda civitas requiere un oppidum, que ya sabes donde está. Allí se concentra el poder. Allí están los edificios de carácter público, los mandos, los mandamases. En su territorio están los lugares vincuLados a ellos, los segundones, los mandados.
El territorio del oppidum amuralLado de CidadeLa será de 2,5 ha. Si quieres te reLato su área de influencia todos los restos dispersos que hay alrededor y si sobrepasan o no 57 ha. LOs datos son demoledores, aúnque hoy alLa una cárcel, La de Teixeiro, una industria química y una meseta desde La que se dominan As mariñas.
Oppidum: PLaza fuerte; recinto fortificado. Ciudad, capital de un territorio, una civitas.
p.d.
Por otra parte el razonamiento de que que un campamento romano no derive a una civitas, según tu, sólo puede proceder de un desconocimiento profundo de La realidad hispana romana. Cualquiera puede poner ejemplos al respecto. El más cercano Legio.
Bueno , aúnque dije que no iba a entrar...
Giannini, que no te enteras.
Supongo que A. Canto a La que tanto nombras se refiere a los fora, no se si sabes lo que son.
En La GalLaecia como no existían ciudades civitas, el campo, Las zonas rurales se articuLaban mediante los fora, por cierto, un cruce de caminos, en donde se realizaban "as feiras" en Las que se efectuaban toda cLase de intercambios y trnasmisión de información de forma periódica entre Las personas que conformaban un populi.
Para tu desgracia Brigantia es una Civitas, La única digna de mención después de Lugo en el Convento Lucense, cuyo oppidum está en CidadeLa. Si quieres te repito que el Itinerario antonino señaLa La mansión viaria Brigantium en CidadeLa a 51 km de Lugo, con una mansión intermedia (Caranico= Friol) a 25 y 26 respectivamente (!18 y 17 milLas). Brigantium está a 30 milLas de Atricondo, que hoy sabemos que estaba en el castro de As Travesas. Y a 35 milLas de Lugo. Sólo CidadeLa cumple todos estos requisitos. ¿Qué hacemos con Las fuentes?. Lo siento, mi profesora de filosofía nunca me perdonaría que prevaleciera el mito frente al logos. ¿Quieres que te hable de La Notitia Dignitatum, de La arqueología?.
Un saludo
http://www.Lavozdegalicia.es/carballo/2008/02/17/0003_6574875.htm?idioma=galego
Que raro, Naveiro habLa de "nucleo urbano" y lo equipara a Iria o... Brigantium, y para este arqueólogo Brigantium no es CiadelLa -campamento al que no alude- sino La actual Coruña.
Recomiendo también La entrevista que le hacen, aquí:
http://www.Lavozdegalicia.es/carballo/2008/02/17/0003_6574877.htm?idioma=galego
"-¿Como podemos cualificar a zona: cidade, núcleo urbano, asentamento?
-Tecnicamente é un asentamento secundario case con carácter urbano. Pero, urbanos, naqueLa época, eran Lucus e Brácara , nada máis. Trátase dun asentamento moi importante, iso sen dúbida".
Y ya que pedías inmuebles que denotasen poder en Brigantium, por ahora sólo tenemos uno: La Torre de Hércules ¿O es que un faro que sirve como ataLaya del mar de Britania se mantiene y levanta por un grupo de marineros o agricultores? ¿Quién administraba La Torre? Los pedestales de de estatua, los exactor o incluso el arquitecto Caio Sevio Lupo nos habLan de poder, de administración imperial incluso. Tiempo hay de que aparezcan más elementos, que, repito, aún no se ha excavado una mínima parte.
En cualquier caso, ni se sabe que CiadelLa sea otra cosa que un campamento militar, ni todos los campamentos devienen en civitas.
Tampoco es mi intención al igual que Carantia [ saludos, ;) ] entrar en polémicas.
Tengo que leer todo lo que me he perdido, no se de que va eso de Castromao (Ojo, conozco al menos tres Castromaos y supongo habLais del de CeLanova).
Tienes razón, Carantia, el castro de Castromao (CeLanova) tiene unas dimensiones según Florentino López CuevilLas que lo excavó a comienzos del pasado siglo, de:
150 x 130 = 19.500 m2.
Supongo que Brigantinus consultó esas medidas en el libro de Ana Romero Masiá, " El hábitat castreño" (1976) donde La autora copia de Florentino ("Catálogo dos castros galegos" (1928).
Supongo, sigo suponiendo, que Brigantinus con Las prisas dividió por 1000 en vez de hacerlo por 10.000, dándole esas 19,5 ha (que aproxima, sigo suponiendo, a Las 20 Ha. que comenta) cuando en realidad le corresponden a La superfície castreña esos 1,95 Ha o si queremos ajustar a lo que nos comenta Carantia: 2 Hectáreas (20.000 m2).
Un saludo a ambos.
PD/ El Trega, para que comparéis, tiene unas dimensiones de 700 x 300 aproximadamente (sin ser muy meticulosos) que dan 21 Hectáreas. Era muy grande y conocido en La antigüedad, ya Plinio dijo: "Insigne oppidum Abóbriga", es decir: "La conocida o famosa ciudad fortificada de altura (oppidum) de Abóbriga.
Conozco el de Castromao y nada que ver (superfície) con el Trega.
Voy con matizaciones, rectificaciones y precisiones. No le deis tanta importancia a Las 56 ha; aquí nadie busca una gran ciudad, pero sí un lugar más o menos extenso en el que Las intervenciones arqueológicas, La epigrafía, o La propia Torre de Hércules, nos está habLando de cultura urbana, sea a modo de una civitas canónica, como La que pide per -con lo cual sólo Las encontrará en Lugo o Braga- sea una civitas indígena. Se lo pregunté a AM Canto:
"Una duda sobre algo que me comentó un amigo ¿es posible que se denominase civitas a una agrupación de vilLas o un grupo de pobLaciones pequeñas pero próximas, pero sin que existiese una urbe? Gracias".
http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=3112#r83119
Y tuvo el detalle de responderme:
" Giannini: Sí, eso eran exactamente muchas de Las "civitates" indígenas, particuLarmente en el Norte peninsuLar".
http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=3112#r83126
Es cierto que Las últimas intervenciones arqueológicas no reveLan el menor grado de indigenismo; como también lo es que algunos materiales recolectados por Monteagudo al pie de La Torre de Hércules ofrecen cerámicas indígenas:
http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=2473#r59795
Es cierto también que esa "cerámica negruzca, hecha sin torno, igual a La que se encuentra en La cultura de los castros" se halLa entre materiales revueltos, descontextualizados, en un campo de cultivo, pero es de suponer que no se irían a por La tierra muy lejos. En este mismo sentido, recordaba más arriba que Sarmiento decía haber visto monedas, capiteles y otros elementos romanos en Las inmediaciones de La Torre de Hércules. Pues bien, recordaba mal, quien nos dice esto es el P. Enrique Flórez en el tomo XIX de su España Sagrada, cosa que podría ampliar incluso esas 56 ha tan escandalosas en Las que se encontraron piezas:
"La situación de Brigancio no fue en el mismo sitio que hoy La Coruña, sino algo más adentro, y más cerca de La Torre, donde lLaman los naturales o Castelo, que por su oriente tiene una ensenada capaz para recoger los barcos de los antiguos, y allí, no en el terreno actual, hay vestigios de antigua pobLación, MedalLas, Tiberio, y otros, Colunas, Inscripciones y Sepulcros, como apunta CasteLa fol. 421. De Las MedalLas allí halLadas tiene algunas D. Joseph Cornide" [Flórez, Enrique. España Sagrada. Madrid, 1765, t. XIX, p. 18].
Este sitio do Castelo, inmediato a La Torre de Hércules, lo hemos visto en este mismo hilo con el nombre de Torre de Hércules, Agra de San Amaro o Aposentos ¿Alguna reLación con inmuebles? Lo malo del caso es que parte de él, fue usado como cantera en los años 50 para construir el dique de abrigo al puerto, y no se hizo ningún tipo de sondeo -que yo sepa.
Como Flórez cita también a "CasteLa", que no es otro que el bueno de Mauro Castellá Ferrer, me he ido a La cita:
"Fue antiguamente ciudad muy señaLada La Coruña, como aora lo es, y es cierto huuo en elLa guarnición Romana, porque en el año passado del Señor mil quinientos nouenta y cinco, se halló vna sepultura de vn Soldado Romano, y en el año siguiente, siendo Gouernador, y Capitán General de Galizia el Marqués de Caracena Don Luys Carrillo de Toledo (que aora es Visorrey del Reyno de Valencia) cuyo valor, y seruicios hechos a Su Magestad, son muy conocidos, dignos de Las cLarisimas, y antiguas Familias de donde procede, mandandome La Magestad Catolica del Rey nuestro Señor, que está en el cielo, por vna carta suya de quinze de agosto, asistiesse en aquelLa fuerça a ocasiones de La guerra, que se esperauan, hasta que me mandasse otra cosa. Estuue allí muchos dias, y procurando ver esta sepultura, halle solo La mitad, pero en elLa se echaua de ver lo que digo" [CastelLa Ferrer, Mauro. Historia del Apóstol de Iesus Christo Sanctiago Zebedeo Patrón y Capitan General de Las Españas. Madrid : Alonso Martín de Balboa, 1610, fol. 421 v. EjempLar digitalizado en el Catálogo de La Biblioteca Universitaria de Santiago de ComposteLa: http://iacobus.usc.es/search*gag?/acastell{226}a+ferrer/acastelLa+ferrer/1,1,2,B/l856~b1163617&FF=acastelLa+ferrer+mauro+1567+1615&2,,2,1,0].
Pero no es este el único sepulcro romano halLado en pasados siglos. En La Biblioteca Nacional se conserva, manuscrita, una ReLación de La antigüedad, origen y fundación de La mui noble y mui leal ciudad de La Coruña, cabeza y lLave del Ilutrísimo Reyno de Galicia, con un tratado general de Nobleza [ca. 1621] que firma el coruñés Juan Melio (sic) de Sande (B.N., Mss. 10734). Es interesante un párrafo en el que refiere que hay varias ermitas en los “Campos de Santo Thomás, donde ay otro pueblo de Labradores y gente forastera. LLamáronse estos campos de Santo Tomás de otra parrochia del Santo que solía hauer en ellos y se estingió después de La imbasión de [15]89, reduciéndoLa a La de San Nicolás; y el año pasado de 1620, sacando de este campo, çerca de La hermita de San Gracio los cimientos de una casa, se halLaron muchos huesos de hombres muertos, de desusada altura y grosor algunos, encaxados en un género de armas o armadura de peto, espaldar y Las demás piezas de un arnés entero de barro bien cocido; y se entiende hauer sido aquellos huesos y entierros de gentiles que allí murieron en alguna batalLa, como La que queda referida entre Hércules y Gerión que fue en esta mesma parte, y de ordinario se halLan en estos campos entierros y memorias antiquísimas,as de que se podía hazer un gran libro".
La ermita de San Gracio y Nuestra Señora de Las MaravilLas, se encontraba en donde hoy se halLa La iglesia de Nuestra Señora de Las MaravilLas, más conocida por La de Las Capuchinas, en La propia calle de Las Panaderas.
Por lo tanto, tenemos un sepulcro halLado en el siglo XVI en algún lugar de La ciudad, y en el XVII, otro en en el entorno de La calle de Las Panaderas, así que esas 56 ha, que no tienen porque abarcar un pobLamiento continuado, no me parecen tan exageradas.
En definitiva, ya que estoy con citas, me quedo con una de Barreiro:
"Siempre sucede que Las ciudades son peor conocidas arqueológicamente que los demás pueblos. Las construcciones, ampliaciones, pavimentaciones, elevación de muralLas, etc. han barrido a lo Lardo del tiempo los signos más antiguos. Es el saLario, o al menos uno de ellos, que La ciudad tiene que pagar por su existencia" [Barreiro Fernández, Xosé Ramón. Historia de La ciudad de La Coruña. La Coruña: La Voz de Galicia, 2ª. ed. de 1996, p. 43].
En La cita de Flórez, donde dice:
"hay vestigios de antigua pobLación, MedalLas, Tiberio, y otros, Colunas, Inscripciones y Sepulcros".
Debe decir:
"hay vestigios de antigua pobLación, MedalLas de Augusto, Tiberio, y otros, Colunas, Inscripciones y Sepulcros".
Abo, te recomiendo La entrevista que también le hacen, en donde le preguntan:
-¿Estaremos ante La famosa GLandimiro, que otros autores han colocado, como hipótesis, en Carballo?
-Yo, en ese asunto, me inhibo. Yo solo hablo sobre seguro y con pruebas
documentales, y en este caso no Las tengo. Dicen que hay un documento
del siglo XII que habLa sobre el puente de GLandimiro, pero yo no lo he
visto. Además, La toponimia tampoco tiene que ver, el origen de
Brandomil es otro. Pero, insisto, sobre ese tema no opino.
http://www.Lavozdegalicia.es/carballo/2008/02/17/0003_6574877.htm
HoLa Giannini, buenos días. Trataré de contestar a algo que comentas y de paso a Brigantinus, algo de prisa ya que quiero centrarme en contestar a Diviciaco que le debo una, dos o tres cuestiones y me lleva tiempo ya que tengo que "costear" a todo el texto de Tolomeo.
Respecto a Castromao. Lo visité varias veces y lo que se ve es lo que se comenta aquí: 2 Ha. No dudo que extramuros se encuentre algo, trataré de ver a Otero Grandal y leer sus comentarios. Lo que no puedo estar nunca de acuerdo es: "Y si le añadimos el asentamiento romano adyacente, La cosa queda en unas 54,47.". Me preguntaréis que porque digo esto, simplemente porque cada yacimiento es distinto del anterior con sus caracteristicas bien distintas, diferenciadas. No es lo mismo una vilLa romana que un castro. Mira, Giannini, en Vigo (y por poner algún límite) desde el castro del Sino (poco antes del castro de La Guía pasando por todos los restos arqueológicos de Vigo ciudad (9 kilómetros de Largo) que podría citar, pasando por ....hasta Cabo Stay (castro) todo ello muy unido y pegadita a La costa (todo ello lugares marineros), unidos por ese camino antiguo documentado: "Eccesiam etiam S. Maria de Vico...per fontem S. Eugenia, inde per locum quem vocant viam veteren" ((Archivo Catedral de Tuy) que se encuentra (un tramo) en el centro del barrio antiguo, un trozo de unos cinco metros, musealizado para quien quiera verlo y lo más importante: es un trozo de camino romano costero, fruto de excavación arqueológica ¡y bien costero! el mar casi le batia; y otro tramo donde apareció La famosa ara de Iulia (que se habló aqui en Celtiberia, recuerda los comentarios de Alicia) también a orillita del mar. En fin...y para resumir, creo que sería un iluso (yo) tratar de hacer un todo uno, ¿Cúantas miles de Hectareas me saldrían?, no es serio, cada cosa en su sitio.
Respecto a Grandimiro/Brandomil. Créeme que no entiendo nada de nada. Mira Giannini, el profesor Naveiro realiza Las excavaciones en Brandomil (donde ya se sabía lo de los restos romanos y menos mal que no nos dicen que el puente es romano, por ganas...) porque allí ubica a Grandimiro y sabe no le coincide nada de nada (Itinerario de Antonino) por eso solicito "su nueva teoría" para rebatirseLa también punto por punto. La contestación reLacionada a Carballo...simplote del todo. ¡CLaro que Carballo (etimologicamente) nada tiene que ver con Grandimiro, para ello no hace falta ser filólogo, pero tampoco lo tiene que ver Brandomil, germánico y bien germánico y para justificar lo hacen derivar de un híbrido entre germánico y Latino. Un auténtico desastre incluso para esto. Grandimiro es un muy cLaro ejemplo Latino: GRANDIMIRO de "grandis y mirus" (si miento y exagero se me diga, algo así como grandes vistas o cualquiera de sus variantes tipo Altamiras. Ya sé que el ilustre profesor Moralejo Lasso algo dice (como excepción) pero intenta ayudar a Bouza Brey en su homenaje y, para mí, lo limita demasiado. Mira, el pLan Vías Atlánticas es un auténtico desastre, en mi opinión, nada coincide y cuando tenga todos los datos que se han utilizado los comentaré punto por punto aquí en Celtiberia.
Un abrazo.
Abo, en cuanto a La extensión de los restos romanos, efectivamente, por aquí también podemos halLarlos algo más lejos. En el mismo Burgo (Culleredo) a 10 km, Cornide encontró molinos y creo que algún epígrafe hoy perdido. Si seguimos, a cosa de cuatro km, en Cambre, nos encontramos con una vilLa con un balneum y unas letrinae. Yo no voy tan lejos. La Coruña, por su disposición en penínsuLa unida a tierra por un istmo Largo, creo que ofrece per se, debido a La geografía, una cierta unidad. Ahí, de forma más o menos dispersa creo que se halLan restos romanos, conocidos o no.
En cuanto a GLandimiro, creo que Naveiro no entra. Excava en una zona en donde se sabía que existe un yacimiento, pero no le pone nombre, como tampoco entra en lLamar de un modo u otro a Carballo. Dice que sólo habLa seguro y con pruebas documentales, y que no Las tiene. Pues muy bien ¿no?
Del proyecto vías atlánticas, cuando entro en su web, si veo los trazados, constato que hay que tener fe. Es cierto que señaLan algunos miliarios y otros restos, pero no veo textos que justifiquen en profundidad, el paso de La vía por un sitio u otro. Tal vez no tienen tiempo y esperan a colgar los trabajos, memorias de intervenciones y demás dentro de algún tiempo, pero por ahora no resultan muy convincentes, al menos para mí.
çerca de La hermita de San Gracio los cimientos de una casa, se halLaron muchos huesos de hombres muertos, de desusada altura y grosor algunos, encaxados en un género de armas o armadura de peto, espaldar y Las demás piezas de un arnés entero de barro bien cocido; y se entiende hauer sido aquellos huesos y entierros de gentiles que allí murieron en alguna batalLa, como La que queda referida entre Hércules y Gerión que fue en esta mesma parte, y de ordinario se halLan en estos campos entierros y memorias antiquísimas,as de que se podía hazer un gran libro".
< vaya enterramiento romano mas raro ! <
No vale cualquier texto, por lo menos a mi, y este no le vale a nadie que sepa como era un enterramiento romano.
Pues a mí me parece que vale ¿Qué pueden ser esos hombres muertos, encajados en una armadura de peto y espaldar de barro bien cocido, sino unos enterramientos hechos con téguLas, simiLares a los que aparecieron en La calle Real o en La Franja? ¿Qué otra cosa puede ser? Además, me encaja con lo que me comentó hace años alguien reLacionado con una obra desarrolLada en La calle Panaderas, pues al parecer, al hacer La excavación, se encontraron con una estatua de piedra, que subieron a un camión con destino al chalet del promotor o constructor, un tal "Manolo".
Voy con más textos y con dos inscripciones que no vi citadas hasta ahora. Los tomo de un libro que a su vez usa La obra de Cean Bermúdez Sumario de Las antigüedades romanas que hay en España (1832). Refiriéndose a Brigantium:
"Estuvo situada antiguamente un poco mas tierra adentro y mas cerca de La torre ó ataLaya donde se encuentran vestigios de su primera pobLación trozos de columnas sepulcros y medalLas de Augusto y de Tiberio. LLamáronLa los romanos FLavium Brigantium porque pertenecía á La región de los Brigantes... La torre ó ataLaya lLamada vulgarmente de Hércules es uno de los monumentos romanos mas famosos que tenemos en uso en España, pues sirve de guia y faro por La noche á los navegantes. Es cuadrada y de piedra Labrada, y consta de 36 varas castelLanas de alto y de 4y 1/2 pies el grueso de sus 4 paredes. Está dividida en 3 pisos por 3 bóvedas, también de piedra, que se taLadraron después para poner una escalera de madera en forma de caracol, y poder subir á lo mas alto, donde se construyeron 2 torrecilLas, en Las que se colocaron 2 grandes faroles, de los cuales se conserva y sirve uno. Por haberse halLado una lápida de una vara y once pulgadas de alto, con 26 de ancho, a La distancia de 8 y 1/2 varas de La torre, se ha creído, y se cree todavía, que pertenece á este monumento y que le construyó el arquitecto que refiere La inscripción grabada en La misma lápida, cuando soLamente dice MARTI / AVG. SACR / C. SEVIVS / LVPVS / AR:::::TECTVS / A::::::SIS / LVSITANVS. EX. V., que estará por allí sepultado, como lo estará también otro templo que Apuleyo erigió á Diana, según afirma otra inscripción: TEMPLVM. DIАNAE / MARTI. D.D. APV / LEIVS. ARCHITEC / TVS. SVBSTRVXIT.Alf. de Castro dice que copió esta otra en La Coruña: T. FRATERNVS / MATRIBVS / GALLaICIS V. S. L. M. Don J. Cornide copió La siguiente (.a 1789): D. M. / GARRVNTIO [C. ARRVNTIO?] / SERE / NO. An[iensi] EX[?] FLaCCINI / A. SEVERA. MARITO / PIENTISSIMO". [Cean Bermúdez. Sumario (...), p. 210 y ss]. Cito por:
http://books.google.es/books?id=eWkbAAAAMAAJ&pg=RA4-PT254&dq=brigantium+Bermudez&lr=&as_brr=0#PRA4-PT255,M1
He puesto en negrita Las dos inscripciones que no veo citadas en autores modernos, aunque La segunda no parece corresponder a La Coruña. Está cLaro que Ceán Bermúdez bebe de Flórez -que a su vez lo hace de Cornide- pero además usa a otros autores como el tal "Alf. de Castro", que debe referirse a Coruña del Conde (Burgos), porque La inscripción dedicada al tal Tito Fraterno, aparece recogida en Hispania Epigráphica On Line [ http://www.ubi-erat-lupa.austrogate.at/hispep/public/search_select.php ] como procedente de Peñalba de Castro (Burgos).
De todos modos, no está mal La primera [ TEMPLVM. DIАNAE / MARTI. D.D. APV / LEIVS. ARCHITEC / TVS. SVBSTRVXIT] que no encuentro en HiEpOL.
Nada, que no vale ni La primera ni La segunda de Las inscripciones que marqué en negrita. En Las Noticias de los arquitectos y arquitectura de España, de LLaguno AmiroLa (1829), La da como procedente de Coruña del Conde (Burgos)...
http://books.google.es/books?id=PXY_AAAAIAAJ&pg=PA236&dq=templvm+apvleivs&lr=&as_brr=0#PPA236,M1
HoLa. En tu estudio haces referencia a dos lugares: Campo de La Victoria y Barreira. Se citan como lugares del concello en el diccionario de Madoz (Barreiras (sic)). ¿Podrías indicarme su situación dentro de La ciudad? Grazas.
Hay 241 comentarios.
página anterior 1 ... 3 4 5