Al utilizar Celtiberia.net, asumes, por tu honor, no hacer uso de las informaciones aquí publicadas para destruir, expoliar ni realizar actividades ilegales relacionadas con el patrimonio, en ninguno de los lugares aquí detallados.

A CORUñA Portomouro (Concello de Val do Dubra)
16 de mar. 2006
Clasificación: Otros
Información mantenida por: Amerginh
Mostrada 27.740 veces.


Ir a los comentarios

Pedra do Home

POBLAMIENTO: PEDRA DO HOME. Portomouro (A Coruña) 1. DESCRIPCIÓN: En San Cristovo de Portomouro (Val do Dubra), en lo más alto de un monte a orillas del río Tambre) se encuentran unas tumbas antropomórficas conocidas como “Pedra do Home”, y por los lugareños también como “Pedra dos Mouros”. Se trata de un grupo de tumbas altomedievales, probablemente suevas, labradas en la roca granítica propia de la zona. Hay más de una docena, de las cuales varias ya se han perdido, y al menos una está oculta por la maleza y semienterrada en la parte más baja.


Sarcófagos I. Pazos, 2005.


Sarcófagos II. Pazos, 2005. Se sabe que todos los sarcófagos contaban con lápidas labradas. Las cubiertas no fueron robadas, como suele decirse en la zona, sino vendidas, y pueden verse en el Museo do Pobo Galego en Santiago de Compostela. Se encontraron también monedas, joyas de metales varios y cerámicas. 2. LEYENDA E HISTORIA:


Pedra do Home. Pazos, 2005. Siempre se ha dicho que la casa dueña de la finca, la Casa de Altamira (situada al lado del yacimiento) está construida sobre los restos de un castillo, algo de dudosa veracidad, pero si quizás sitúe el origen del enterramiento en un cementerio para los "vigilantes" del paso del Tambre, que domina esta parte alta de Portomouro. Lo cierto es que la ubicación es claramente estratégica. Los muertos de la “Pedra do Home” serían los vigilantes del paso en torno a los siglos IV-VIII, fechas en las que se sitúan las tumbas rupestres antropomorfas. Los lugareños siempre han dicho que los sarcófagos “eran cosa de mouros”, y que de ahí vendría el nombre del pueblo. El castillo, castelo, castro, sería un punto de control del territorio (con su errónea identificación con “Castillo”). En la parte alta habría una torre de control conectada visualmente con otras para dominar desde arriba el territorio, comunicarse velozmente y hacer efectivo el dominio del paso y su territorio circundante. El nombre de la casa y zona (Altamira) indican que esta circunstancia se habría mantenido a o largo del tiempo, Portomouro>Portomauri, quiere decir lugar de paso, paso muy antiguo: un paso mouro (un paso hecho por los seres legendarios gallegos a quienes se responsabiliza en el imaginario popular de las grandes construcciones antiguas). “Porto Mararie” aparece documentada ya en el siglo XI, vinculada a una de las leyendas más antiguas que se conocen de Santiago. Según la leyenda, se vincula con el puente que cae cuando el cuerpo de Santiago huye a lomos de sus discípulos después de que un ángel los hubiese liberado de Duio, del fin del mundo, de Finisterre. Cuando huyen los romanos les persiguen, y milagrosamente el puente se cae y separa a los santos de los paganos. Por fin el mártir tras pedir sus discípulos permiso en el confín del mundo para enterrarlo, es sepultado en Compostela, y sus perseguidores, admirados por el milagro, se convirtieron al cristianismo. Portomouro es pues un paso (un puerto) casi obligado, cuya población original, y más antigua, se ubicaría en la parte alta (Portomouro de Arriba), donde se dice, existió un castro, y es donde hoy se encuentra la Iglesia. Portomouro de Abaixo, llamada generalmente como “A Ponte” o “Entrepontes” procede de la mansión romana de Ad Duos Pontes, en la vía XX del itinerario romano de Antonino. Ad Duos Pontes era el nombre de la mansión romana per loca marítima. A Pedra do Home, junto a la parroquia de San Cristovo (Santo camiñeiro), está vinculada a ese paso. El puente estaría abajo, el poblamiento arriba, como la parroquia. Junto al puente sabemos en el 1380 había una taberna (Ferreira Priegue: Los caminos medievales de galicia), al servicio del paso, pero el núcleo, de control del paso, del paisaje, estaba arriba. El nombre de Portomouro se debe así al puente romano, desaparecido cuando se derrumbó en 1606. El nombre se le dio probablemente como contraposición al vecino, aguas arriba, Pontealbar (que se convirtió en el nuevo puente cristiano de peregrinación hacia Santiago, frente al puente romano y, por tanto, pagano de Porto dos Mouros ou dos antigos). La parte alta es pues, la de población mas antigua, mientras la parte baja nació a orillas de la carretera (y antiguo itinerario romano). La casa vecina era aún en el siglo XVIII un cuartel militar, propiedad de la familia de Altamira (que tenían un castillo por la comarca de Bergantiños). Este cuartel se acondicionó posteriormente como casa. En la toponímia del lugar se refleja esta posición de dominio sobre el entorno (Altamira, O Fuerte). Justo al lado de la Pedra está la finca conocida como "El fuerte", donde aún quedarían restos de los muros del edificio original, y algunos restos más en alrededores. En los años 50, un compostelano de nombre "Juan do Romaño" solicitó permiso a los dueños de la Pedra y la casa para buscar un tesoro que allí se ocultaba. Durante varios días este buscatesoros permaneció varios días durmiendo en el pallote de la casa, excavando la roca y alrededores, hasta que finalmente se decidió a volar la roca con varios cartuchos de dinamita (sin hallar nada).


Hueco-cueva de la roca. Pazos, 2005. Antes de su destrucción, la roca sobre la que se encuentran los sarcófagos se levantaba al menos 5 metros más que en la actualidad, según los lugareños, tenía forma de "menhir" y contaba con una escalinata y una plataforma desde la que se veía el puente y el río, e incluso el mar (restos quizás de la originaria torre de vigilancia). El hueco que aún hoy se ve ya existía, y lo que se destruyó fue la parte alta de la roca maciza que aún hoy se eleva varios metros.


Pedra do Home en 1950 (c) Colección familiar privada. Pazos, 2005. La foto deja ver en parte la mayor altura que alcanzaba originalmente (pese a estar semienterrada), y que se perdió por las voladuras efectuadas en busca de un supuesto tesoro de "Mouros". Aunque no se ve, los testimonios indican una altura de unas dos/tres plantas (la niña de la foto tenía entonces dos años). NOTA: Agradecimientos a Abo, coso, Onnega, y especialmente a per por su ayuda en este poblamiento.

Cómo llegar y horarios

Subiendo desde A Ponte (Portomouro de Abaixo) hacia la Iglesia Parroquial, luego atravesar Portomouro de Arriba hacia la "Casa de Altamira". Se ubica en la parte más alta del pueblo


El poblamiento fue geoposicionado por patinho.

Si eres el autor del poblamiento y crees que est" mal georeferenciado, identificate y podás cambiar la ubicaicón.


Volver arriba

Comentarios

Tijera Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.


  1. #1 per 17 de mar. 2006

    Pero Coso, gracias a tus investigaciones?.............................!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
    Hola Amerginh. Ad duos pontes era el nombre de la mansión romana per loca marítima y entrepontes, conserva todavía el recuerdo de ello. A pedra do home, junto a la parroquia de San Cristovo (Santo camiñeiro), está vinculada a ese paso. El puente estaría abajo, el poblamiento arriba, como la parroquia. Junto al puente sabemos en el 1380 había una taberna. ..(Ferreira Priegue: los caminos medievales de galicia), al servicio del paso, pero el núcleo, de control del paso, del paisaje, estaba obviamente arriba. Los muertos da pedra do home, son creo, los que vigilarían el paso a la altura del siglo IV-VIII, fechas en las que se sitúan las tumbas rupestres antropomorfas, que señalas, la existencia de la parroquia te señala donde estaba el núcleo originario, el antiguo. El castillo, es un castelo, un castro, un punto de control del territorio, como su nombre indica sino se traduce al castellano(error) No siempre castelo= castillo. Habría una torre de control conectada visualmente con otras para dominar desde arriba el territorio, comunicarse velozmente y hacer efectivo el dominio romano. Eso se pudo haber mantenido, algunos siglos de la mano de familias como la de altamira, como su nombre al mismo tiempo te indica. POLO QUE PODERÍADES SER hasta parientes ; ).
    Tienes información muy pormenorizada de ese núcleo en un trabajo de la rev. Gallaecia de la USC que se llama La vía per loca marítima, y más en rutas naturais e vías romanas, en la misma revista, no recuerdo pero creo que eran el n 19 y21. Sino fueran ya te los corregiré más tarde, cuando lo compruebe.
    Portomouro>Portomauri, quiere decir lugar de paso, paso, muy antiguo.Un paso mouro, un paso hecho o de época de esos seres legendarios galegos a quien se responsabiliza en el imaginario popular de las grandes construcciones antiguas.
    Porto Mararie (sic) aparece documentada en el siglo XI, vinculada a una de las leyendas más antiguas que se conocen de Santiago. Se guardan dos versiones, la de Fleury y otra, en monasterios franceses, aunque una creo ha desaparecido, pero está estudiada. En esos trabajos que te dije los encuentras expuestos y analizadas las referencias a Portomouro (según el autor)y se vinculan con que el puente que cae cuando el cuerpo de santiago huye a lomos de sus discípulos cuando un ángel los había liberado de Duio, del fín del mundo, de Finisterre. Cuando huyen los romanos les persiguen, y milagrosamente OUS! como dirían las gentes del lugar, según López Ferreiro, el puente o la fuente según las versiones se cae y separa a los santos de los paganos. Por fín el mártir tras pedir sus discípulos permiso en el confín del mundo para enterrarlo, es sepultado en Compostela, y sus perseguidores, admirados por el milagro, se convirtieron al cristianismo. Todo según la leyenda.

  2. #2 Amerginh 07 de ago. 2006

    Me queda por relacionar el patrón del pueblo con el poblamiento... San Cristóbal "de Pedra do Home" como se conoce con su nombre completo, es un santo "camiñeiro" pero no sé mucho más. La relación con Portomouro, porto de mouros es más evidente... la tradicional relación en galicia entre los mouros, habitantes fantásticos, con las construcciones y enterramientos antigüos.

    En algunas de las leyendas cristianas, San Cristóbal era un gigante... Se le considera patrono de los transportadores y automovilistas, y el origen parece situarse en el hecho de ser protector de los pasos de ríos y montañas (caso de Portomouro), pues según la leyenda ayudó a cruzar un río a un niño subido en sus hombros. Representación habitual esta, de un San Cristobal portando al niño Jesús en sus hombros.

  3. #3 per 10 de ago. 2006

    AD DUOS PONTES
    AD DUOS PONTES es el nombre de la tercera mansion atribuida a la via XX del Itinerario Antonino y tradicionalmente se ha localizado en Santa Cristina de Barro .
    En el diseño viario que ahora se propone esta mansión debería ser localizada en el lugar en donde el río Tambre que fluye dirección Este - Oeste y hasta entonces encajado en un abrupto valle en V, se abre ahora, a la depresión tectónica meridiana. El puente se situaría inmediatamente antes de recibir el río Dubra, motivo por el que sería necesario realizar otro puente, para acceder con rapidez a la zona de Negreira, A Baña y Santa Comba. La toponimia nos puede servir como indicador para su exacta ubicación, y es hartoelocuente al informarnos de que, la entidad de población que existe en ese el lugar se denomina Entrepontes.
    Existen referencias documentales a la presencia de un puente desde la Baja Edad Media. El puente Portomouro aparece por primera vez, que se sepa, en las fuentes en el siglo XIV, y se sabe cae definitivamente a finales del siglo XVI. En 1626 existen noticias de que un importante Camino Real y Público se cierra dos kilómetros al sur de Portomouro, concretamente en San Mamede de Piñeiro , y del que se comenta: “era camino francés, como ahora es el de la puente Portomouro”.
    Es a mediados del siglo XVI, concretamente en 1564, cuando el deterioro de la puente Portomouro hace, por primera vez, aflorar su fisionomia. No es conocer sin embargo su aspecto lo que más nos interesa, sino, ¿a quién es útil este puente?, ¿qué regiones comunica?, ¿qué caminos lo atraviesan, este puente parece ser instrumento útil para mucha gente y regiones. Su influencia y repercusiones parecen enormes cuando sus vecinos del Xallas y Dubra reclaman:
    “ Conviene que para se redificar la dicha puente es muy nescesario hacer repartimiento del dinero que para ello ser menester entre los vecinos concejos de las provincias que resçiben aprovechamiento de la dicha puente, que son la ciudad de Santiago, y toda su provincia, donde entran los concejos de la dicha tierra del Xallas y también los puertos y tierras de Soneira e Bergantiños, y toda la dicha provincia de Santiago y la ciudad de Orense, e Tui e sus provincias, e ansí mesmo es nescesario también que el rei nuestro señor de licencia para hacer dicho repartimiento, e que la dicha puente se haga e redifique fuerte e perpetua como antes estaba”.
    El interior de galicia lo utiliza. La relación que se establece entre este puente y las ciudades de Santiago, Ourense, y la lejana Tui, viene a demostrar que este puente es pieza clave en el trazado de recorridos a larga distancia realizados a lo largo de la depresión meridiana con anterioridad al año 1592.
    El pleito continúa y nos ofrece mas información:
    “esta puente es muy nescesaria por estar en buen sitio, e cómodo y en un camino real y paso por donde van y vienen de los puertos de Laxe, Muxía, Camariñas, Corme, Malpica, bestias mulares e en especial ganados e pescado para las ferias de la Bañeza y Medina del Campo e de Ríoseco e de Astorga y Benavente”.
    El denominado camino real que conecta las localidades de Tui y Astorga, utiliza como pieza clave para su tránsito el puente Portomouro, y parece poseer la facultad de conectar dos sectores del occidente de galicia, el Sur, representado por la villa de Tui, y el norte, donde estarían incluidos muchos de los puertos marítimos de la actual provincia de A Coruña, con, un punto situado al sureste y fuera de la actual galicia: Astorga. Del mismo modo que lo haría el diseño de la per loca marítima, realizando dos ejes, uno dirección sur - norte y otro dirección noroeste- sureste.
    El testimonio de dos vecinos nos informa de la categoría jurídica del camino que se cierra, al decirnos: “...por el camino de la dehesa de San Mamede que viene de Portocarreiro... el cual camino es público y real, y aunque el dicho Andrés Prego confiesa haber hecho, dice dejar libre el camino, por palabra...fol. 37v.
    El otro dice así “...el camino era abierto y libre, y por el pasan los sobredichos.. fol.44v.
    Este camino y el enclave Portomouro sirve a muchas gentes y lugares a larga distancia, pero si su misión es de largo alcance, pues repercute en todo el reino de galicia - escepto a Mondoñedo -, por el mero hecho de su existencia, su servicio era también local, al comunicar una y otra orilla del río Tambre.
    Para hacer honor al nombre de la mansión se hace necesaria la presencia de otro puente. El segundo sería, el que se conoce como a ponte pequena, y que a pocos metros del de Portomouro cruzaría el río Dubra. Pero podemos preguntarnos, y ¿porqué otro puente?. Este otro puente serviría de acceso rápido a toda la cuenca aurífera del río Xallas. El mero hecho de su existencia, y la presencia cercana de una mansión, podría explicar la gran actividad epigráfica romana de la comarca de Barcala. El trazado de una vía secundaria Portomouro - Santa Comba facilitaría el acceso Sur a la cuenca auríafera de Brandomil.

  4. #4 per 10 de ago. 2006

    AD DUOS PONTES
    Segundo o itinerario Antonino esta mansión está situada a 27,7 km (CL stadia) da anterior . Tradicionalmente vense de situar o cruce do río Tambre entre os lugares de Ons e Negreira, a onde chegaría esta vía, procedente de Iria, despois de contornear a península do Barbanza. A proposición deste itinerario para a vía romana principal débese a López Ferreiro. O primeiro argumento que utiliza este autor para ubicar o paso romano do río Tambre en Ons e Negreira é que, segundo dí, existían referencias populares que ubicaban alí, a ponte referida; ainda que sinala: tamén o atribúen para sí as parroquias limítrofes con esta. As evidencias físicas son o segundo argumento utilizado polo coengo. A existencia de restos de piares no medio do río, nese lugar, lévanlle a pensar que puideran ser da ponte romana. Máis abaixo di López Ferreiro que o topónimo Ons xurdiría no momento da caída da ponte, xa que na fala dos galegos, estes exclamarían (ó ver caer a ponte): !ous!, e que de aí derivaría a Ons. O último argumento‚ é de todos o que puidera resultar máis convincente. Baséase na existencia de diversos documentos medievais que relatan a lenda da Traslación do corpo do apóstolo Santiago a España. O argumento de López Ferreiro fúndase en considerar os diversos desprazamentos realizados polos discípulos apostólicos antes de enterrar ó corpo de Santiago, como hipotéticos itinerarios romanos . Mentres o Codex Calixtinus di que no camiño dende a morada da raiña Lupa á do rei de Dugium se atravesaba unha ponte sobre certo río, dous valiosos documentos franceses, publicados por López Ferreiro, relatan a historia dun modo semellante, aínda que presentan certas variantes. Son o relato da Traslatio Magna de Fleury datado arredor do ano 1030, editado por Juan de Bois e hoxe extraviado. O outro é o localizado no Mosteiro de Gembloux , datado tamén do século XI, e depositado actualmente na Biblioteca Real de Bruxelas (DIAZ, 1999: 341).
    Nestas dúas últimas versións fálase de que os discípulos atravesan o río Tambre. Curiosamente en ámbolos documentos aparece mencionada unha “fonte” -quizais unha mala transcripción de ponte, xa que se di que estaba na vía pública, que fora construída polos antigos, e que chamaba a atención a súa arcuato ópera- . Desconcerta de todos modos a indicación, de que se introducen na fonte . A segunda información que se pode extraer destes documentos é extraordinaria por concretar, cousa que non sucede na versión do Códice Calixtino, tanto o nome do río, como o lugar exacto onde se derruba a ponte. O río que atravesan é o Tambre. O seu paso realízase nun lugar denominado Portum Nicrariae segundo o documento de Fleury. Mais a existencia do documento de Gembloux deixa albiscar a posibilidade dun erro de transcripción no texto floriacense, ó localizar tanto o río como o lugar do paso, dicindo: ad fluvium Zare, ad portum qui vocibatur Marariae. López Ferreiro argüe sen moita base que os dous documentos fan referencia a Negreira e localiza en Santa Mª de Barro a mansión AD DUOS PONTES.
    Fronte a esa idea tradicional imos ubicar polo tanto o principal paso romano do río Tambre en Portomouro. A denominación do documento de Gembloux non pode ser máis clara. Propoñemos que o Portum qui voquibatur Marariae fai referencia ó topónimo Portomouro. A reducción sería PORTOMAURI>MOURO. No lugar de Entrepontes, onde ainda existe unha ponte Portomouro, estaría ubicada a mansión AD DUOS PONTES.
    Cando o nome da mansión vai precedida de preposición “ad” quere dicir que, ó non existir neste lugar un núcleo poboacional de suficiente entidade, se recurriu á caracterización paixasística para lle dar nome . Coa denominación desta mansión AD DUOS PONTES alúdese, claramente, á ubicación, no lugar da mansión, de dúas pontes. Estas cruzarían, unha, o río Tambre en Portomouro, outra sería a que se denomina, ainda hoxe, ponte pequena , e cruzaría a poucos metros o río Dubra. O documento máis antigo que se coñece que faga mención a ponte Portomouro data de 1380 . Pero só coñecemos a súa apariencia a través da descripción, que se lle fai, nun documento de 1564, que di: Sobre o río Tamare da Ponte Portomouro estaba unha ponte de pedra de catro arcos fortes e largos, que caeu por ser moi antiga. O deterioro da ponte xenerou un pleito no que se demandaba a través da Real Audiencia de galicia a súa imprescindible reparación. Nesta petición as provincias do Xallas e Dubra reclaman a reconstrucción desa ponte, como método para preservar a comunicación da zona marítima de Corcubión, Fisterra, Camariñas, Laxe, Corme, Bergantiños, e Malpica, así como de Santiago, Ourense e Tui coa meseta. A ponte Portomouro parece funcionar deste modo como nexo de unión dun camiño importante para o transporte de productos como peixe, gando, e outros bastimentos, para as feiras de Medina del Campo, Medina de Ríoseco, Benavente e Astorga . Dise da ponte que está en bo sitio, e cómodo, e nun camiño Real. Finalmente engaden que debería deixarse, forte e perpetua como antes estaba. Ademais, ó ser necesaria a asistencia de peritos, que cuantificaran os gastos das reparacións, éstes descrébena. Medía 236 pés de longo, o que equivale a 66 m., 34 pés de alto, é dicir 9,5 m, e 16 pés de ancho, que é igual a 3,93 metros. Constaba dun arco central de algo mais de 36 codos , algo máis de 15 metros, situado entre outros tres máis pequenos, que están en las orillas de las ribieras. Destes arcos pequenos non se dan medidas. Os materiais empregados para a construcción da ponte semellan ser cantería, e argamasa .
    A construcción no século XV da veciña Pontemaceira, debeu facer innecesaria a reparación da ponte Portomouro, demasiado costosa, para servir a un camiño en desuso debido á creación dos camiños medievais de Santiago, que xeneraron itinerarios alternativos. A pervivencia ou abandono dunha ponte se nos presenta así intimamente ligada á historia do camiño ó que serve. Se unha ponte cae e non se reconstrúe o camiño morre, e viceversa . A caída definitiva da ponte Portomouro en 1592, debeu perxudicar en grande medida ó importante número de personas que traxinaba por ela. Neste senso parece pronunciarse o pleito, interposto polos veciños de San Mamede de Piñeiro e Santo Tomé de Ames, no ano 1626, amosando as consecuencias que trouxo para os habitantes dun e doutro lado do río a caida definitiva da ponte acaecida apenas trinta anos antes. O camiño péchase e desaparece.
    A presencia desta ponte foi vital para a existencia e posterior desaparición dunha longa vía, que se ramificaba, pero que conectaba a longa distancia as localidades de Tui e Astorga . Este camiño salvaba o río Tambre nun porto denominado “mouro”, topónimo que podería facer alusión a antigüidade do paso. A ponte que desaparece en 1592 pensamos podería ser considerada, cando menos, herdeira dun camiño e dunha ponte romana.

  5. Hay 4 comentarios.
    1

Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.