AS MOURAS TAMÉN FORON ANXOS.

Mouras, Sereas, Anxos e Galiñas no Arco da Vella.

Moitas das que semellan andrómenas marabelosas ou fantásticas escolmadas nas lendas de mouros adoitan agochar algunha realidade cuio fundamento, cando non o pudo explicar a ciencia, foi interpretado como efecto dunha causa máxica ou divina, intermediación dunha forza sobrenatural.

Na Galiza varios máxicos seres moran nas augas de ríos, fontes, manaciáis ou da mar, sobranceando xacios, mariños e sereas. Ca auga vencéllase tamén ás mouras estreitamente. As sereas tamén adoitan seren fremosas, e, como aquélas, aparecen penteando os seus loiros cabelos ás beiras de augas cun espello e pente de ouro. Teñen tamén tesouros que agochan nas perfundidades. A moura, ademáis de galiña, é serpe; a serea peixe. A serea foi nun principio ademáis de peixe, galiña con face de muller; a moura amósase, como a serea, vencellada a auga, baixo fasquía de galiña, en fontes. A galiña de ouro da moura viría sendo éla mesma nun seu aspecto de “mensaxeira” entre a Terra e o Ceo ao que, por caso, a moura,  alcumeada Vella nun simbolismo que encarna gran sabedoría, chegaría rubindo polo arco da vella pra, ao chegar á sua banda máis outa, principiar a descer, no movemento ou traxectoria ascente e descente que mesmo atoparíamos no vo da galiña, e que  mesmo representaban as sereas cuio ámbito de actuación téimase reducir, como o das mouras, ás perfundidades. Movemento e traxectoria de ascer e descer característico aos universalmente “axis mundi” que poñen en contacto as forzas numinosas da Terra cas do Ceo e mailo Inframundo nun amplo, universal, nivel. 

Co cristianismo este papel de mensaxeiro alado que con voz e arte divinos entona a celestial música dos deuses correspóndelle aos Anxos, que mandarían á “competencia” mesmo ao inferno, xunto a un deles, Lucifer, as suas azas xa non serviran para voar, seica polo peso dos cornos que lle saen. Como híbridos alados non ficarán máis que eles, inda así a serea e maila moura concentraban unha multiplicidad de significados que os Anxos non puderon conter.  A figura, vencellada á moura, da lavandeira, á beira das auga que no río representan míticamente limiar dun alén, tamén presenta certo aspecto de “mensaxeira” entre a suposta Outra banda e a nosa. Abonde pensar na deusa irlandesa que baixo fasquía de lavandeira aparéceselle ao seu fillo, o heroe Cuchulain, cando este vai mortalmente ferido. As  chamadas mouras, como menxaseiras, cantan, como o fan anxos e sereas, nalgunha lenda, como veremos adiante.

Moitos  mouros son lembranza de antigas deidades pagás evemerizadas nun proceso que os rodea de misterio e fai extraños, e ata estranxeiros, mesmo en alcumealos como, ademáis de xigantes, celtas, señores, señorit@s, donas, fauciosos, carlistas ou soldados, tamén como árabes, cartaxineses, franceses, indios, negros, forasteiros, primitivos, sarracenos, romanos, xentís...(Vitor Vaqueiro, 1998). Sexa coma for, os mouros constitúen unha tribo máxica (González Reboredo, 1974).

Os mouros viven nos seus castros baixo terra, así o chan abre e féchase ao pronunciar eles certas palabras. Podera ter sido o tron a sua voz e ter o poder de fender a terra cas choivas da treoboada, conectando ao mouro con outras tantos entes sobrenaturáis cuio orixinal máis amplo ambito é mirrado e reducido sinxelamente ao seu  aspecto ctónico, inda tendo sido moito máis largo nun principio e mesmo abranguer ao Ceo, cas suas treboadas, dexergado no animismo que o idolatriza.  O mouro é tamén un xigante dacabalo, ademáis de ter un enorme mazo, como tiveron tantos deuses do trono e a treboada, nalgunha lenda que outra.

Pronunciando misteriosas palabras, das que mesmo levan o vento e as augas, ou batendo co pe no chan, a moura abre portas en penedos, tal como ollamos na anta chamada a "Casa da Moura". Ás veces a moura leva un inmenso penedo no maimiño ou na cabeza. Os mouros poden tamén facerse invisibeis, trocar de fasquía (en serpe, lagarto (V. Risco, 1927) e, dando unha pancada no chan, mergullarse na terra. O aspecto ctónico que presentan os mouros vencellados á serpe ou as pedras e a terra, trasládase ás augas.

Son donos de fontes nas que beben as suas bestas e onde, habelenciosos ca maxia, practican encantamentos. Trátase da maxia fecundadora da auga na terra, a maxia da cíclica y estacional natureza e o proceso de fertilidade que daquela mesmo rexía o destino dos homes; "maxia" que vencellada á serpe que simboliza rexeración e fertilidades ctónicas, propicia a figura da serpe-mora. Así ollamos aos mouros practicando unha rea de tarefas de xorne agrícola, como a de coidaren porcos do paisano ou asistiren ás feiras de gando; ademáis de, no seu vencello a fecundidade e fertilidade, precisar dunha parteira (Boiro).

As sereas afogaban  mariños pra devoralos, tamén as mouras larpan en ocasións humanos. Vencellada á serpe a moura é a gran Nai da Terra á que retorna a vida que ela tamén propicia, Éla da a vida, mais tamén a tira e toma. Según contan en Palmés-Ourense unha moura de Rosén treballou con todos os homes do lugar tendo moitísima descendencia (evemerizada capacidade fecundativa, fertilizante da deusa Nai); como ninguén fornecíalle alimentos (¿nun culto esquecido, abandonado?), tras devorar os fillos (como nai Terra no seu aspecto de Gran Cadela), morreu de fame nunha cova (Vázquez Monxardín, 1994). Nos Penedos da Moura, en Olás de Vilariño, os mouros tamén devoraban humanos.

As mouras, de costumes nocturnos, amósanse fermosísimas penteándose con pente i espello de ouro. Presentando conexións, suliñadamente, ademáis de ca Terra, ca auga, a lua e a serpe.

Ao Arco da Vella inda supósenlle propiedades animadas, na lembranza das antigas crenzas animistas que dan vida e humaniza a forzas i elementos naturáis. Crese que zuga as augas de mares e ríos pra beber cando non trafegalas cara outros lugares. Otorgaselle tamén a capacidade de, baixando a terra, apoderarse de nenos ou rapaces, existindo un dito que versa: "Arco da Vella / vaite de ahí / que as nenas bonitas / non che son p´ra ti. (Rodríguez González, 1958).

Na bisnbarra de Monterrei o Arco da Vella contén duas zonas diferenciadas, a máis escura chámase Arco das Vellas e, a máis clara, Arco das Mozas (taboada Chivite, 1949). Feito que achéganos de novo ao certo carácter cíclico e temporal que abrangue o mito que rodea tal fenómeno. No Arco da Vella atopan lugar propicio (sempre según a tradición do País) as bruxas para favorecer ou perxudicar os destinos de quen desexen, circunstancia que as achega, neste aspecto, a outras figuras míticas "rexidoras dos destinos", como as Nornas, Morai, Parcas, Maya-Kali, etc.

Relata unha lenda de Moraña que sachaba unha familia nun campo cando principiou escurecer. Entón, cun dos seus extremos apoiados nun regato, apareceu o Arco da Vella e, no centro do mesmo, un fato de seres vestidos fimininamente e de fasquía sinistra e  febles, flacos corpos e longas guedellas, que emitían sons máis semellantes a gruñidos que a voces humanas, ao tempo que levaban o Arco da Vella dunha banda a outra.

Entón tal fato de espectráis seres desapareu e a familia viu diante deles unha angarella con sete mulleres de corpos mirrados e pretas como tizóns. Malia os esconxuros dos camponeses as mulleres seguían ahí, petaron co sacho no chan pra guindarlles terra mais veron as suas faces nos sachos e, do que pesaban, non poderon movelos. Fuxiron os camponeses aos seus lares e, cando voltaron ao seguinte día ao mesmo lugar, atoparon as sete mulleres turrando do arado mentres cantaban: "Somos sete meigas / que andamos no Arco da Vella" (Folgar Crestar, 1975).

O devandito prodixioso aspecto do fenómeno vencellado a sobrenaturáis forzas aboféllalo a popular copla: "Cando chove e máis fai sol / vai o demo pra Ferrol / cargadiño de culleres / chamando polas mulleres. (Fuentes Alende, 1985).

Existe, parella a da moura que, tapando co maimiño o penedo que transporta, evita o fin do mundo, a crenza que vencella ao Arco da Vella o mesmo fin do mundo. Este terase de producir, como xa foi o de auga, por un diluvio de lume, ambolos dous refrectidos no Arco da Vella e os seus cores, azul pra o diluvio, vermella pra o lume. Abofellan os camponeses alemáns que chegado o fin do mundo non se albiscará o mesmo Arco da Vella en moitos anos.

Dis certa crenza popular de Vilasuso : “á Pena Molexa dis que a fixo unha vella co dedo meniño” e o folcore xa cristianizado doutras penas semellantes coma o “enorme penedo aburacado por dentro e apoiado noutro por un punto que a lenda di corresponde ó dedo da Virxe e o dia que retire o dedo e caia o penedo será o fin do Mundo (FERNANDEZ CAÍNZOS)” ;  da Pena Morcegueira de Meirás. Unha das lendas que xira orredor da Pena Molexa conta que unha casamenteira moura sae a asolla-lo ouro na noite de San Xoan, tamén din que a fixo unha vella có dedo meniño e que o día que retire o dedo será o fin do mundo (André PENA GRAÑA).

O fin do mundo podería remitirnos aquí, ao Diluvio Universal de auga. A moura seica tampe co meniño algún buraco que tería a Lua da que, antigamente, críase que viñan as augas, cando non algún furado no Ceo dos que a tradición encarrega tampar con pedras á Vella moura que atá alí riba chega rubindo polo seu Arco (André PENA GRAÑA).

*
Copyright  Anfus © 2008 O Bicarolo Cerveiro Enterprises Ltd.