Autor: Xabrés da Teixeira
sábado, 17 de noviembre de 2007
Sección: Toponimia
Información publicada por: xabres
Mostrado 40.563 veces.


Ir a los comentarios

"Cortello" de lobos

De cómo coger un lobo vivo, con las manos.

Escribe aquí el primer bloque de texto de tu“CORTELLO DOS LOBOS”

(O  como coger un Lobo con las manos)

 En el pueblo de Lubián, sede del ayuntamiento del mismo nombre, en lo que ahora se viene llamando la Alta Sanabria, existe una curiosa construcción, desde tiempos casi inmemoriales, que tiene este nombre: “O CORTELLO DOS LOBOS”.

 Yo, he tenido el honor y el placer de conocer a D. Felipe Lubián, carpintero, molinero, labrador y por ende padre de la familia Lubián Lubian, el cual en alguna tarde de otoño, en el corral de su casa, y al “agarimo” de una rayola de sol, un torrezno asado y una buena jarra de vino, elaborado con uvas de Toro, nos contaba sus aventuras como molinero y sobre todo gran conocedor del rito de coger los lobos en el “cortello”.

 El “cortello” es un recinto circular, excavado en la ladera de la montaña, por encima del pueblo de Lubián (tanto el gentilicio como la toponimia se confunden), cerrado por un muro de piedra de más de 3 metros en la zona baja del mismo y aproximadamente cinco e la mas alta.

 Cuando se barruntaba, que el lobo rondaba la zona, en busca de comida, normalmente ya casi en el invierno, pués en las sierras ya no quedaba ganado, el cánido se acercaba a los pueblos, y solía “achagar” y comerse los “rixelos” y algún que otro perro de caza. Evidentemente los mastines no se atrevía con ellos, sobre todo con los formidables mastines leoneses, protegidos con las “carrancas”, entonces como decía se procedía al intento de captura del enemigo de los pastores. (Hoy las cosas han cambiado, tanto para el lobo como para los pastores, ya casi no quedan ni de uno ni de otros)

 Para capturarlo, se introducía dentro del “cortello” un “rixelo”, año o cabrito, que por su edad y al echar en falta el calor del rebaño, o de su madre, se dedicase a balar durante la mayor parte de la noche, con el fin de que el lobo, atraído por sus balidos, intentase cogerlo para comérselo.

 El lobo una vez localizado, el pobre “rixelo”, no se lo pensaba mucho y saltaba al interior del “cortello”, lo que no sabia era que aquella seria seguramente, la última vez que comiese un cabrito, o cordero.

 Una vez que el lobo daba cuenta del animalito, como es lógico, éste dejaba de balar, señal para los del pueblo de que el depredador estaba dentro.

 Entonces con lazos, estacas, y “horquillas” de madera, capturaban al hambriento animal vivo, que era de lo que se trataba.

 Aquí comenzaba la segunda parte del ritual, pués una vez capturado el lobo, durante unos cuantos días, se lo llevaba en casi procesión por todos los pueblos de los alrededores, para que los habitantes de los mismos, colaborasen en el mantenimiento del “cortello” y su muro.

 Esta tradición ya debe hacer unos cuarenta años que ha desaparecido, aunque al “CORTELLO DOS LOBOS”, depuse de su restauración, está apto para su uso, aunque creo que ya no hay “rixelos”, para introducir dentro, y lobos deben quedar muy pocos.

 Si alguna vez pasáis por la autovía de la Rías Baixas, justo entre las portillas del Padornelo y La Canda, y si no lleváis mucha prisa, merece la pena desviarse hasta Lubián, os encontrareis con gente muy acogedora que os enseñará el “Cortello”, algo de nuestra historia etnográfica, que está en vías de desaparición.

 Un cordial saludo

 artículo


No hay imágenes relacionadas.

Comentarios

Tijera Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.


  1. #1 ragel 17 de nov. 2007

    Acerca del Chorco de Posadas de Valdeón:


    "... Esta ingeniosa trampa se utilizó desde los inicios del siglo XVII para capturar a los lobos que diezmaban la cabaña ganadera del Valle de Valdeón, dándose la última batida en los primeros años de la década de los cincuenta. La palabra "Chorco" significa cavidad en el suelo o fosa.El motivo de su ubicación en la falda del Monte Corona, obedece a varias razones: Se halla al borde de un gran bosque, donde los lobos, acosados por los monteros, buscaban refugio; está situado en el fondo de un valle cada vez más angosto y en los alrededores se localizan varios "invernales", construcciones donde el ganado pasa el invierno y cuya presencia atraía al lobo.Conforme iban acercándose los vecinos al Chorco, los "buscas" iban acorralando al lobo hacia los terrenos de la trampa; uno de ellos se apostaba en lo alto de un otero ,para divisar los movimientos del lobo y haciendo sonar un cuerno dirigir el avance de los "buscas". Dentro del bosque y adosadas al chorco se instalaron dos largas empalizadas de algunos cientos de metros y de metro y medio de altura, que convergían en forma de embudo hacia el hueco abierto en la cara posterior del Chorco, única entrada a la mortal trampa.Dentro ya el animal en el recinto de las empalizadas , cada cierta distancia se encontraban "los choceros", paisanos escondidos en pequeños chozos hechos de ramaje, que permanecían en silencio, para que cuando pasara el lobo por delante de ellos, asustarle y hacerle pasar por delante del siguiente chozo y así sucesivamente, de manera que el animal no pudiera retroceder. Los tres últimos "chozeros", ya cerca de la embocadura, estaban provistos de venablos o "chuzos", con los que obligaban al lobo a entrar al Chorco, "siendo necesario que estas tres puertas sean ocupadas por individuos enérgicos".Los "enramadores" tenían la misión de cubrir el Chorco con ramaje débil, para que los lobos no advirtieran el peligro.
        Una vez la presa en el interior del Chorco, se le mataba allí mismo con los chuzos, o bien se le sujetaba el cuello y el lomo con grandes horcas de madera desde lo alto para ponerle un bozal de hierro. Acto seguido era conducido por los pueblos del Valle para que todos pudieran verlo antes de darle muerte.
        Más tarde, la piel, en pública subasta, se vendía y con ella se iba a pedir por todos los Concejos de la Comarca"

  2. #2 Abo 18 de nov. 2007

    Que cachondo eres, amigo Llug:   "Salta a la vista que Bethoben tiene un poco de cruce.... de perro ;-)"


    Al fin..........todos son Canis.


    Tienen muy mala prensa y claro los vecinos no los quieren porque les birlan los pocos o muchos animales que tienen.


    Me acuerdo de Felix R. de la F. la temporada que vivió entre una manada de lobos.  Son muy nobles y no atacan al hombre y eso que dices de si se encuentran acorralados...son peligrosos, ¡lógico!, ya lo decía aquella frase latina: "lupus galeatus est".


    Xabres, respecto al puente romano de "El Puente de Sanabria", lo estuve observando un buen rato y no le encontré nada de romano, bueno es una opinión nada más.  Si tienes una foto puedes subirla.

  3. #3 Onnega 18 de nov. 2007

    Una forma de dar con más es localizar topónimos como los que se recogen en el artículo que mencioné, pero sobre todo el topónimo Armada, que era el nombre de las trampas de muros convergentes. El Libro de la Montería de Alfonso X detalla dónde se encontraban las armadas, lo tenéis digitalizado en la Universidad de Sevilla: Libro de la Montería. Allí viene un precioso grabado de una trampa y lo que cazan es un jabalí, es del Libro III, cap. XXIV http://fondosdigitales.us.es/public_books/746/372218_high.jpeg


    Otras técnicas que describe son la montería a buitrón (sistema de foso) y la del lobo a alzapié http://fondosdigitales.us.es/public_books/746/372262_high.jpeg 


    Claro que me gusta la montaña Xabres, pero muy acompañada, sino me da miedo. El lago lo he visitado, en invierno, como tiene que ser ;) Gracias por el dato de Porto, que no conocía.

  4. #4 Onnega 19 de nov. 2007

    ¡Qué burra! Gracias Pedrarias por la corrección. Sobre alzapié o alazapié, el título del grabado dice: De la montería de lobos al alaçapié  http://fondosdigitales.us.es/public_books/746/372262_high.jpeg y se ve al bichu colgando de una cuerda por una pata, la cuerda va a un palo que oscila apoyado sobre una horquilla vertical. ¿Será error del libro, será que alazapié es el origen etimológico de alzapié...?


    Saludos

  5. #5 Servan 20 de nov. 2007

     Sí, la caza es fascinante, somos animales cazadores.Pero en estos tiempos de extinción de la biósfera, hay que tener cuidado de no contribuir a la desaparición - en este mundo - de una especie, como ocurrió con una paloma migratoria en el país vasco.
    Leo en las noticias que los barcos nipones se aprestan a viajar a la Antártida, donde seguramente matarán las últimas ballenas jorobadas para comérselas. Tienen pésimo gusto.
    ¡Pobres, indefensos hermosos animales¡
    En Chile se hacían corrales para atraer a los cóndores y luego matarlos a palos.
    ¡Qué hermoso era verlos planear los cielos cordilleranos¡
    Matar un animal a palos es innoble e indigno de un caballero.

  6. #6 xabres 26 de nov. 2007

    .Ha caído en mis manos un tríptico de la Asociación Carballos da Sementeira y escrito por David Pérez López, con el titulo:

    OS FOXOS DO LOBO

    PATRIMONIO ETNOGRÁFICO

    XURÉS-GERES

    GALIZA/PORTUGAL

    Transcribo:

    SITUACION

    Marco privilexiado, na raia Seca entre Galiza e Portugal, abranguindo as terras galegas do Val do Limia e as portuguesas de Miño e Tras-os-Montes. Os foxos concentranse nas serras que forman o Parque Internacional Geres-Xurés e arrededores, sendo a maior concentración de foxos do lobo do mundo. A desbordante riqueza etnografica e historica destas serras ven dada pola intensa humanización que sufriu desde a Prehistoria, onde os galaicos cultivaron a terra, recolectaron os froitos do bosque, cazaron e prazticaron unha extensiva gandeiria de montaña.

     Os foxos da zona galega do parque non son os mellor conservados, ogallá que este triptico sexa o 1º paso para unha futura posta en valor e aproveitamento turístico dos mesmos, como reflexo da arquitectura monumental e inxenio medievais.

     Para visitar as mellores mostras do fenomeno foxo en Portugal , cunha conservación espectacular,dirixidevos ao concello de Montalegre e visitade os foxos de Avelar, Parada de Fafiao, nun fermoso percorrido polo val do rio Cávado.

    HISTORIA

     Os antecedentes dos foxos atopamolos na prehistória, cando os cazadores abrian buracos no chan disimulados con polas e xestas para atrapar as presas. Estas técnicas perfeccionanse, e cara o século X aparecen referencias textuais de grandes foxos do lobo espallados polas serras. Monumentais obras nas que participa toda a aldea empapada de un elevado espirito comunitario.

     A Batida do Lobo: Do mesmo xeito que para a construcción e mantemento do foxo; na batida corrida ou montaria medieval do lobo, participaba toda a aldea. Un representante de cada casa,obrigatoriamente tiña que participar na batida, dirixida polo Monteiro Maior, nomeado polo Señor das terras, e frecuentemente encabezada por clérigos. No despregue final, participan cabaleirias, cans e os veciños e veciñas provistos de latas, caldeiros, cornos e outros aparellos barullentos. Batendo o mato con aixadas e gadañas ata facer sair ás alimañas, con moito ruido e berros ian encamiñando a presa cara o foxo, onde agardaba varios homes por riba dos muros. Abatido o lobo, armábase unha gran parafernalia de trasladoque remataba nunha festa con gaitas, baile e comida. O animal expuñase varios días na aira da aldea e ás veces mesmo se lle facia un xuizo.

     Fenómeno Lobo; O lobo, converteuse desde o Neolitico, no maximo competidor da especie humana e polo tanto no seu maior inimigo; asi se perseguiu, humillou, maltratou sen ningún tipo de clemencia. Séculos enteiros de lendas, contos, persecucións, morte e veleno, contemplan a unha das criaturas mais miticas da historia da humanidad.

     Antes do cristianismo, o lobo tivo a categoria de Deus en moitas culturas europeas, e na Galiza venerouse á Reiña Lupa. Na Idade Media, o lobo, adquiriu condicións máxicas e sobrenaturais, e asociouse ao demo e a bruxeria, todo alimentado pola presenza dun ser maléfico e ruin chamado Lobishome, que incrementou a sua demonización. Hoxe as poboacions lobunas retroceden, pero ainda seguen provocando certo arrepio nos corpos dos campesiños da Galiza rural.

    OS FOXOS

     Son os vestixios arqueo-etnográficos que as sociedades rurais agro-pastorís idearon para cazar lobos. Parece producirse a partir do ano 900 a eclosión aequitectónica do fenomeno, como reflicten os documentos dos mosteiros. Os principais tipos de foxo son: simple, de cabrita e de converxencia. O 1º é o mais universal e antigo, consiste nun buraco no chan disimulado con polas e xestas. Os outros dous, mais inxeniosos, son exclusivos do Noroeste Peninsular, non aparecendo referencias orais nin escritas deles en ningunha outra rexión do mundo.

     Foxo de Converxemcia: Está formado por longos muros de pedra irregular disposta linealmente en seco. As paredes, que abranguen as dúas vertentes dunha vagoada, vanse estreitando regularmente ladeira a baixo, tipo funil, para rematar nun pasadizo estreito que desemboca nunha construcción circular de reducido diametro (4 m.) e fondo variabel cunha pequena porta para retirar á victima. A lonxitude das paredes, varia desde 200 m. Até máis de 1000. O máis grande do mundo coñecido atópase na Serra do Soajo (Arcos de Valdevez-Portugal), e mide máis de dous kilómetros. Äs veces, na entrada dos foxos aparecen pequenos muros circulares, chamados esperas, onde se agochaban os cazadores.

     Foxo Circular ou de Cabritilla: Construcción circular pétrea, de aparello irregular, coroada con lousas planas sobresaindo cara ao interior, chamadas capeas. A altura das paredes sobrepasa os dous metros e o diametro dos foxos oscila entre 30 e 60 metros. No interior colocábase unha cabra como reclamo para o lobo, que atraido polos berros caia na trampa. A mañá era axusticiado polos veciños da aldea máis cercana.

     ROTEIRO DO FOXO DE CORBELLE

      Saíndo da vila de Bande, pasando por  Corbelle, chegamos ao alto das Catro Cruces, onde unha pista arranca á esquerda cara á Pedra Fita das Catro Cruces, fito prehistórico é mediaval. Seguindo entre un espeso bosque de piñeiro roxo (silvestris), atopamos A Mota, gran túmulo funerario megalitico que dentro conserva unha cámara de pedra onde hai 5000 anos enterraban aos mortos; logo de 1 km. Situámonos no comenzo do foxo do lobo. As frondosas carballeiras do alto Cadós, agochan lobos, porcos bravos, teixugos, corzas e unha inxente cantidade de fauna salvaxe, sempre vixiada pola penetrante mirada da Aguia Real.

     SERRA DO LABOREIRO

      Amplitude e silenzo transmite esta espectacular serra, onde centos de cabalos, vacas e cabras pastorean semi-ceibes desde o Neolítico. No horizonte recórtanse as mámoas, que forman unha das concentracións megalíticas mais elevadas de Europa. Petroglifos, pedras fitas, vieiros, pinturas e foxos, complementan o grandioso legado histórico arraiano.

     ROTEIRO DO FOXO DE GUENDE

     Desde o fondo da aldea de Guende, no concello de Lobios, ascendemos por un antigo camiño de carro ata o foxo de cabrita. O camiño atravesa a Raia ao pé do pico de Fontefria, chegando a aldea portuguesa de Pitoês das júnias; atrás quedan: os currais de Fontefria e  o milladoiro onde no ano 1502 finou o abade do Mosteiro de Santa Maria, Gonçalo Coello, atrapado nunha intensa nevada. Entre maio e Xuño poderemos observar multitude de flores entre as que destaca a endémico e precioso Lirio do Xurés.  

     CURRAIS DE FONTEFRIA

     Desde tempos históricos os pastores que na primavera-veran suben co gando cara a serra, pola noite refuxian os rebaños en currais para defenderse do lobo e eles dormen en chivanas: canstruccións primitivas de grandes bolos de pedra, recubertas de terrons para illar da calor e do frio.

     Texto, deseño : David Pérez López

     Edita: Asocioación Cultural Carballos da Sementeira

     Colabora :Xuta de Galicia –Conselleria de Cultura e Deporte.

    Dado el interés divulgativo, que creo será del aprecio de muchos Celtiberos, intentaré escanear el folleto, sobre todo por los mapas que incluye, para mayor informacion.

     Saludos a todos.

  7. Hay 6 comentarios.
    1

Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.

Volver arriba