Autor: Xabrés da Teixeira
sábado, 17 de noviembre de 2007
Sección: Toponimia
Información publicada por: xabres
Mostrado 42.949 veces.
"Cortello" de lobos
De cómo coger un lobo vivo, con las manos.
Escribe aquí el primer bloque de texto de tu“CORTELLO DOS LOBOS”
(O como coger un Lobo con las manos)
En el pueblo de Lubián, sede del ayuntamiento del mismo nombre, en lo que ahora se viene llamando la Alta Sanabria, existe una curiosa construcción, desde tiempos casi inmemoriales, que tiene este nombre: “O CORTELLO DOS LOBOS”.
Yo, he tenido el honor y el placer de conocer a D. Felipe Lubián, carpintero, molinero, labrador y por ende padre de la familia Lubián Lubian, el cual en alguna tarde de otoño, en el corral de su casa, y al “agarimo” de una rayola de sol, un torrezno asado y una buena jarra de vino, elaborado con uvas de Toro, nos contaba sus aventuras como molinero y sobre todo gran conocedor del rito de coger los lobos en el “cortello”.
El “cortello” es un recinto circular, excavado en la ladera de la montaña, por encima del pueblo de Lubián (tanto el gentilicio como la toponimia se confunden), cerrado por un muro de piedra de más de 3 metros en la zona baja del mismo y aproximadamente cinco e la mas alta.
Cuando se barruntaba, que el lobo rondaba la zona, en busca de comida, normalmente ya casi en el invierno, pués en las sierras ya no quedaba ganado, el cánido se acercaba a los pueblos, y solía “achagar” y comerse los “rixelos” y algún que otro perro de caza. Evidentemente los mastines no se atrevía con ellos, sobre todo con los formidables mastines leoneses, protegidos con las “carrancas”, entonces como decía se procedía al intento de captura del enemigo de los pastores. (Hoy las cosas han cambiado, tanto para el lobo como para los pastores, ya casi no quedan ni de uno ni de otros)
Para capturarlo, se introducía dentro del “cortello” un “rixelo”, año o cabrito, que por su edad y al echar en falta el calor del rebaño, o de su madre, se dedicase a balar durante la mayor parte de la noche, con el fin de que el lobo, atraído por sus balidos, intentase cogerlo para comérselo.
El lobo una vez localizado, el pobre “rixelo”, no se lo pensaba mucho y saltaba al interior del “cortello”, lo que no sabia era que aquella seria seguramente, la última vez que comiese un cabrito, o cordero.
Una vez que el lobo daba cuenta del animalito, como es lógico, éste dejaba de balar, señal para los del pueblo de que el depredador estaba dentro.
Entonces con lazos, estacas, y “horquillas” de madera, capturaban al hambriento animal vivo, que era de lo que se trataba.
Aquí comenzaba la segunda parte del ritual, pués una vez capturado el lobo, durante unos cuantos días, se lo llevaba en casi procesión por todos los pueblos de los alrededores, para que los habitantes de los mismos, colaborasen en el mantenimiento del “cortello” y su muro.
Esta tradición ya debe hacer unos cuarenta años que ha desaparecido, aunque al “CORTELLO DOS LOBOS”, depuse de su restauración, está apto para su uso, aunque creo que ya no hay “rixelos”, para introducir dentro, y lobos deben quedar muy pocos.
Si alguna vez pasáis por la autovía de la Rías Baixas, justo entre las portillas del Padornelo y La Canda, y si no lleváis mucha prisa, merece la pena desviarse hasta Lubián, os encontrareis con gente muy acogedora que os enseñará el “Cortello”, algo de nuestra historia etnográfica, que está en vías de desaparición.
Un cordial saludo
artículo
No hay imágenes relacionadas.
Comentarios
Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.
Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.
Servan....el tema de la imbecilidad principesca puede explicar algunas cosas en la historia...
Saludos y que vivan los alerces.
Amor en alemán es lieben, por otra parte Wulfilas viene de lobo.
Me llamaba la atención que varios apellidos vascos significan lobera.
El lobo es el más antiguo compañero del hombre. Somos carroñeros.
Somos muy parecidos.
Amigo Pedrarias, Nunca me das la lata, al contrario, es un placer. No me gustaría ser misionero del lobo, intento defender algo en vías de extinción.
Espero que alguna vez podamos un tomar un buen vino de Toro o de la Tierra del Vino, y si puede ser en Sanabria, aunque yo vivo en Vigo, y si los vigueses no se molestan ya me considero de los dos sitios al 50 %.
He seguido con interés tu Introito, pero no me atreví a intervenir.
Yo también fui monaguillo.
¡Coño, que viejos vamos!.
Un cordial saludo
No me invitaron, pero me invito. Gracias y salud.
¡Coño!, no estaría mal formar una asociación de antiguos monaguillos, bueno yo lo ejercía solo en misas de campamento, por la semana no me miraban el pelo. Recuerdo que sin saber lo que decía y en el comienzo despues de santiguarse el sacerdote y decir aquello de "Introibo ad altare Dei", contestarle con aquello de: "Ad Deum qui lactificat juventutem mea". Ni idea de lo que significaba. O aquel "Confiter...". La verdad es que pocas veces me tengo acordado de ello.
Pues nada, estatutos y a registrarlo en...
Yo me pido la campanilla.
La idea de celebrar con tequila, me seduce bastante.
¿Donde hay que firmar?
Un abrazo a todos.
Les aseguro que después de una ronda tequilera, todos estaremos como para atrapar lobos con las manos. O que nos atrapen aunque no ayudemos en la misa de seis.
Las formalidades y ceremoniales de esta benemerita cofradía de monaguillos desterrados, deben ser de tanta parsimonia y circunstancia, que en Roma sospecharían de nosotros como una secta de herejes revisionistas tridentinos, que se embriagan con cuanta beberecua se les ponga. Los neo-goliardos.
Salud y es bueno que consigan un tequila digno, que no se que tan escaso ande por alla. Recomiendo Herradura blanco o Don Julio blanco. Lo mejor.
Festina Lente
Salud
¿En vías de extinción, xabrés? Me parece que no tienes ni idea de lo que estás hablando. El poni lo mató un solo LOBO, y si alguna vez nos coincide, te explicaré porqué lo sé al 100%.
No te dejes engañar por la burremia ecolojeta, si quieres saber de qué va un tema del monte, escucha a los que no salen de él.
Ni los padres ni la niña de tres años de Rande, devorada por una loba que estaba criando a sus cachorros hace más de 30 años seguramente compartirían contigo muchos razonamientos. El lobo no es un animal para tomarse a broma, y mucho menos es un perrito faldero.
Muchos antiguos niños-pastores del interior gallego te podrán contar muchas cosas sobre el lobo...
Amigo Labrego, gracias por recordarme que non teño nin idea do que falo.E probable que teñas razón. Nacin na primeira metade do seculo pasado, nunha aldea de As Frieiras, fun con as vacas, con as ovellas, fun cazador e son-o, teño una pequena casiña na zona, falei eiqui de miña conexion con Tras Os Montes, pasei fame fisica e sobrevivin. Cando eu era rapaz iase co gando non se deixaba solo. Teño uns cantos anos as miñas costas, e cando falo de algunha cousa non o fago senon estou seguro. Nunca oin en mais de medio seculo, nada con relación a un lobo que se comera ou matara xente. Estate a falar alguen que ten a casiña de seus pais na zona donde existe a mais grande reserva de lobos da peninsula. Eu non defendo o lobo porque si, senon porque él, ti e masi eu temos dereito a vivir, e non ser acusados de aquelo que non fixemos.
Dende eiqui desexote todo aquelo que ti desexes para min.
Unha aperta.
Verum est
Pedrarias de Almesto...ya hay patrocinio...un bienaventurado de esos que hacen cualquier cosa por alcanzar el paraíso, me deposito su confianza y unos pesos. Algunas indulgencia de cartón y listo. De que se hace, se hace.
Y mira...¿De que lobos habremos de cuidarnos?
Cuidemos a los lobos y no esperemos que sean como aquel animalillo de Gubbio frente al Seráfico Francisco...eso solo en las Florecillas sucede. Aquí y ahora, lo cierto es que por las mil sinrazones que se quieran, nos estamos acabando unos a otros. Ni quien dude. Cuidar las memorias cotidianas y personales es ese mismo acto de caricia con la historia. Los "grandes temas" nacen de las naderías de diario. Dios me libre de levantarme un día, con la mirada puesta en el horizonte, enredado en una sabana y declarar hazañas y empresas casi artúricas, importantisimas para la humanidad...mi mujer me saca a la calle con todo y toga y corona de laurel.
Es bueno convencernos de que somos absolutamente innecesarios, que los panteones están llenos de gente importante. Y de que los lobos aullan todavía.
Saludos a los cofrádes y revivamos la memoria.
Amigos Pedrarias y Arquidioniso, estamos en ello, como dijo alguien.
Espero que este fin de semana pueda mandarlo.
Al mismo tiempo animo a otros que hayan vestido alguna vez el ROQUETE, a que también nos cuenten.
Creo que Abo también insinuó algo.
VENGA, ÁNIMO
.
Los mundos venideros, nos están esperando.
Que no sea para apalearnos.
Saludos cordiales
.Ha caído en mis manos un tríptico de la Asociación Carballos da Sementeira y escrito por David Pérez López, con el titulo:
OS FOXOS DO LOBO
PATRIMONIO ETNOGRÁFICO
XURÉS-GERES
GALIZA/PORTUGAL
Transcribo:
SITUACION
Marco privilexiado, na raia Seca entre Galiza e Portugal, abranguindo as terras galegas do Val do Limia e as portuguesas de Miño e Tras-os-Montes. Os foxos concentranse nas serras que forman o Parque Internacional Geres-Xurés e arrededores, sendo a maior concentración de foxos do lobo do mundo. A desbordante riqueza etnografica e historica destas serras ven dada pola intensa humanización que sufriu desde a Prehistoria, onde os galaicos cultivaron a terra, recolectaron os froitos do bosque, cazaron e prazticaron unha extensiva gandeiria de montaña.
Os foxos da zona galega do parque non son os mellor conservados, ogallá que este triptico sexa o 1º paso para unha futura posta en valor e aproveitamento turístico dos mesmos, como reflexo da arquitectura monumental e inxenio medievais.
Para visitar as mellores mostras do fenomeno foxo en Portugal , cunha conservación espectacular,dirixidevos ao concello de Montalegre e visitade os foxos de Avelar, Parada de Fafiao, nun fermoso percorrido polo val do rio Cávado.
HISTORIA
Os antecedentes dos foxos atopamolos na prehistória, cando os cazadores abrian buracos no chan disimulados con polas e xestas para atrapar as presas. Estas técnicas perfeccionanse, e cara o século X aparecen referencias textuais de grandes foxos do lobo espallados polas serras. Monumentais obras nas que participa toda a aldea empapada de un elevado espirito comunitario.
A Batida do Lobo: Do mesmo xeito que para a construcción e mantemento do foxo; na batida corrida ou montaria medieval do lobo, participaba toda a aldea. Un representante de cada casa,obrigatoriamente tiña que participar na batida, dirixida polo Monteiro Maior, nomeado polo Señor das terras, e frecuentemente encabezada por clérigos. No despregue final, participan cabaleirias, cans e os veciños e veciñas provistos de latas, caldeiros, cornos e outros aparellos barullentos. Batendo o mato con aixadas e gadañas ata facer sair ás alimañas, con moito ruido e berros ian encamiñando a presa cara o foxo, onde agardaba varios homes por riba dos muros. Abatido o lobo, armábase unha gran parafernalia de trasladoque remataba nunha festa con gaitas, baile e comida. O animal expuñase varios días na aira da aldea e ás veces mesmo se lle facia un xuizo.
Fenómeno Lobo; O lobo, converteuse desde o Neolitico, no maximo competidor da especie humana e polo tanto no seu maior inimigo; asi se perseguiu, humillou, maltratou sen ningún tipo de clemencia. Séculos enteiros de lendas, contos, persecucións, morte e veleno, contemplan a unha das criaturas mais miticas da historia da humanidad.
Antes do cristianismo, o lobo tivo a categoria de Deus en moitas culturas europeas, e na Galiza venerouse á Reiña Lupa. Na Idade Media, o lobo, adquiriu condicións máxicas e sobrenaturais, e asociouse ao demo e a bruxeria, todo alimentado pola presenza dun ser maléfico e ruin chamado Lobishome, que incrementou a sua demonización. Hoxe as poboacions lobunas retroceden, pero ainda seguen provocando certo arrepio nos corpos dos campesiños da Galiza rural.
OS FOXOS
Son os vestixios arqueo-etnográficos que as sociedades rurais agro-pastorís idearon para cazar lobos. Parece producirse a partir do ano 900 a eclosión aequitectónica do fenomeno, como reflicten os documentos dos mosteiros. Os principais tipos de foxo son: simple, de cabrita e de converxencia. O 1º é o mais universal e antigo, consiste nun buraco no chan disimulado con polas e xestas. Os outros dous, mais inxeniosos, son exclusivos do Noroeste Peninsular, non aparecendo referencias orais nin escritas deles en ningunha outra rexión do mundo.
Foxo de Converxemcia: Está formado por longos muros de pedra irregular disposta linealmente en seco. As paredes, que abranguen as dúas vertentes dunha vagoada, vanse estreitando regularmente ladeira a baixo, tipo funil, para rematar nun pasadizo estreito que desemboca nunha construcción circular de reducido diametro (4 m.) e fondo variabel cunha pequena porta para retirar á victima. A lonxitude das paredes, varia desde 200 m. Até máis de 1000. O máis grande do mundo coñecido atópase na Serra do Soajo (Arcos de Valdevez-Portugal), e mide máis de dous kilómetros. Äs veces, na entrada dos foxos aparecen pequenos muros circulares, chamados esperas, onde se agochaban os cazadores.
Foxo Circular ou de Cabritilla: Construcción circular pétrea, de aparello irregular, coroada con lousas planas sobresaindo cara ao interior, chamadas capeas. A altura das paredes sobrepasa os dous metros e o diametro dos foxos oscila entre 30 e 60 metros. No interior colocábase unha cabra como reclamo para o lobo, que atraido polos berros caia na trampa. A mañá era axusticiado polos veciños da aldea máis cercana.
ROTEIRO DO FOXO DE CORBELLE
Saíndo da vila de Bande, pasando por Corbelle, chegamos ao alto das Catro Cruces, onde unha pista arranca á esquerda cara á Pedra Fita das Catro Cruces, fito prehistórico é mediaval. Seguindo entre un espeso bosque de piñeiro roxo (silvestris), atopamos A Mota, gran túmulo funerario megalitico que dentro conserva unha cámara de pedra onde hai 5000 anos enterraban aos mortos; logo de 1 km. Situámonos no comenzo do foxo do lobo. As frondosas carballeiras do alto Cadós, agochan lobos, porcos bravos, teixugos, corzas e unha inxente cantidade de fauna salvaxe, sempre vixiada pola penetrante mirada da Aguia Real.
SERRA DO LABOREIRO
Amplitude e silenzo transmite esta espectacular serra, onde centos de cabalos, vacas e cabras pastorean semi-ceibes desde o Neolítico. No horizonte recórtanse as mámoas, que forman unha das concentracións megalíticas mais elevadas de Europa. Petroglifos, pedras fitas, vieiros, pinturas e foxos, complementan o grandioso legado histórico arraiano.
ROTEIRO DO FOXO DE GUENDE
Desde o fondo da aldea de Guende, no concello de Lobios, ascendemos por un antigo camiño de carro ata o foxo de cabrita. O camiño atravesa a Raia ao pé do pico de Fontefria, chegando a aldea portuguesa de Pitoês das júnias; atrás quedan: os currais de Fontefria e o milladoiro onde no ano 1502 finou o abade do Mosteiro de Santa Maria, Gonçalo Coello, atrapado nunha intensa nevada. Entre maio e Xuño poderemos observar multitude de flores entre as que destaca a endémico e precioso Lirio do Xurés.
CURRAIS DE FONTEFRIA
Desde tempos históricos os pastores que na primavera-veran suben co gando cara a serra, pola noite refuxian os rebaños en currais para defenderse do lobo e eles dormen en chivanas: canstruccións primitivas de grandes bolos de pedra, recubertas de terrons para illar da calor e do frio.
Texto, deseño : David Pérez López
Edita: Asocioación Cultural Carballos da Sementeira
Colabora :Xuta de Galicia –Conselleria de Cultura e Deporte.
Dado el interés divulgativo, que creo será del aprecio de muchos Celtiberos, intentaré escanear el folleto, sobre todo por los mapas que incluye, para mayor informacion.
Saludos a todos.
Hay cosas en este mundo cibernético, que para mi son inexplicables, y un mucho cabreantes.
Me he pasado un buen rato copiando una leyenda de LeandroCarreAlvarellos, "EL HOMBRE LOBO", y cuando lo fui a pegar, aquí, simple y llanamente desapareció, y lo peor es que también desapareció del Word, duplicándoseme otro articulo que por allí revoloteaba.
Como se me ha quitado la gana de copiarlo de nuevo os doy el titulo del libro, y si tenéis interés, pués ya sabéis...........,
Autor: LeandroCarréAlvarellos
Titulo: Las Leyendas tradicionales Gallegas
Yo lo tengo en una edición de bolsillo de la colección austral de Espasa-Calpe de 1977.
Vaya, como siento no haber podido entrar antes en este foro. Yo tambien he conocido el ya mecionado "Chorco" de Valdeón, que goza de una estupenda salud en cuanto a conservación, pero quería abundar, sobre todo, en eso de ir por lo puweblos con el animal...Esa costumbre la conocí en mi niñez, pero no ya solo con lobeznos, sino con zorros y otras "alimañas", que eran cazadas(o compradas a cazadores) por mendigos y paseadas por todos los pueblos pidiendo de casa en casa con bastante éxito, por cierto.
A propósito, yo tambien fuí monaguillo......Deo gratias.
Paz y bien
Hombre, Alevin, me alegra un montón leerte por aquí, echaba de menos algún comentario tuyo, pués conociendo como conoces la zonas de la Cabrera y Sanabria, seguramente tendrías algo que decir al respecto, y no me he equivocado.
Yo tambiénconocí esos "ritos" de pedir con alimañas. Bueno, ya pasó.
Oye, con lo de monaguillo, bienvenido al gremio de ex, si quieres puedes mandarle, alguna anecdota, o recuerdo a Arquidionisio, pués parece que quiere editar un librito al respecto.
Un cordial saludo.
laopinióndezamora.es »
Comarcas
SANABRIA-LA CARBALLEDA
Las loberas de Lubián y Barjacoba, incluidas en el Plan de Patrimonio Etnológico regional
REDACCIÓN.
La
Consejería de Cultura de la Junta de Castilla y León incluirá en el
Plan Sectorial de Patrimonio Etnológico la protección y conservación de
la arquitectura tradicional ligada a las trampas loberas del curro de
Barjacoba el Cortello de Lubián, según anunció ayer el procurador
popular Luis Domingo González. Igualmente, Cultura queda abierta a su
declaración como Bien de Interés Cultural (BIC), siempre que sea
acompañada por una solicitud técnica que la avale.
El procurador
socialista, José Ignacio Martín, que denunció «dejadez y olvido» de la
Junta, insistió en luchar por lograr la categoría de BIC.
Hay 75 comentarios.
página anterior 1 2